Montevideo: Primer Sábado

It was my first Saturday here and it was summery sunny. Got up past lunchtime and off we went to the following stops:

PLAYA DE LOS POCITOS

More pics here.

Playa is a Spanish word for “beach”. Montevideo, if you’ve seen a picture of it somewhere, is best characterized by Playa de los Pocitos. The nearest rambla (or avenue) is just a stone’s throw away from our hotel so it’s a delight to start the weekend with a seaside stroll. We managed to pass by Rambla Republica del Peru and Rambla Mahatma Gandhi (don’t ask me why and how) which were bursting with joggers and sunbathers. Sand is Boracay-white and that’s all I need to say.

MERCADO DEL PUERTO



More pics here.

This is far from the ramblas we passed by so we had to take a cab. The mercado (or market) is not really a market per se but a place with different parilla (grille) restaurants. I am not sure with the historical significance of the place but it felt like it played a major part to the early immigrants. Very busy during lunch time and trusted parilla may take you time to get a seat. Food is heavenly, from the blood sausage down to the pork intestine. For portres (desserts), we munched in some strawberries with cream (and sugar!) and flan with dulce de leche.

CIUDAD VIEJA



More pics here.

Mercado del Puerto is already a part of this area called the Old City. From there, we took a walk along the streets with cobblestone and some old houses, similar to Intramuros in Manila or Crisologo St. in Vigan, Ilocos Sur. There are some structures that look newly restored but the area pretty much represents the city’s old charm.

PLAZA INDEPENDENCIA



More pics here.

Last stop is Plaza Independencia which is perhaps an iconic spot for the locals. In the middle lies the statue of Uruguay’s greatest hero, José Gervasio Artigas. From there, you can see the neo-classical architecture of Teatro Solis which is probably their CCP. The busy city center can also be reached from there. Watch out for street chess players and ballroom dancers.

First Impressions on “The River Where Painted Birds Live”

Aside from the recollection I got on my flight to Montevideo regarding the locals being fun-loving, below are some thoughts on my first South American city, all conceived during the first week:

1. It’s chilly and sunny during this time of the year. Colder than Baguio during lunch time but not as cold as Utrecht-weather in February. Forget about the sweaty Latinas gyrating in most music videos. It’s really cold here;

2. In the area where I am staying at (Pocitos), most residential buildings are all white. With the help of the river/sea nearby, it creates a very Mediterranean feel. Very photo-friendly, I would say. As for the structures in the city center, it’s a different story. For example, medieval period is best captured in the city of Rome or somewhere else. Salzburg in Austria also represents the country’s glorious past. In Montevideo, it seems like it boomed during the 70’s and got stuck along the way;

3. Since we’re colonized by the Spaniards, the language barrier is not a major problem. They don’t speak English much compared to, say the Dutch, but some words are easily recognizable. While reporting for my luggage that didn’t make the Sao Paolo trip, I was prompted to check out Reclamo de Equipaje counter. Others are too obvious like “tomar” which is close to “toma” or in a beer drinker’s term, “inom”. As of this writing, I was able to fetch my laundry “con lava y plancha”. There’s some adjustments here and there like their “pollo” (chicken) is pronounced as “pozzo” instead of “poyo”. So imagine “pastillas” being said as “pastizzas”. Biggest reminder so far is that you cannot mistake “puto” for a rice cake;

4. The client’s office we are reporting at has a sign on top that says “Imprenta Nacional”. My guess is that it’s a historic building that was just given a make-over. I can say that it’s the best onsite office for me so far. I like the interior which looks like a disrupted building in construction, complete with brick wall (reminiscent of one of the hotels we were billeted at in Vigan, Ilocos Sur) and contemporary lighting. The irony there is like being reminded that work is still in progress;

5. My impression with the taxi drivers here is that they are always in a hurry. It always makes me look for a seatbelt at the backseat. Quoting a colleague, “Hindi sila nagmemenor dito.”;

6. Though the city looks sleepy, I was fascinated with their cab customer service. Prompted by the vouchers from the client, we call a cab here through 141. If you phone from a landline, the system would have probably stored your location and the voice recording just returns the mobile number and the number of minutes it will take to arrive. If they say three minutes, it’s really three minutes. All you have to work on is your instructions to your destination (which on my part I haven’t yet perfected enunciating the street name “Cuareim”);

7. Food is generally familiar. They have this breaded meat fillet dish called milanesa with fried egg on top (this is the first ever local dish that I tried and managed not to finish because of the bulk). Chivito, on the other hand, is the national dish of Uruguay (which, by the way, is translated from Guarani language as “the river where painted birds live”). It’s a sandwich-like dish with fillet mignon served with sidings like French fries or mashed potato. Since most of the servings are big, when not sure, I always default my order with pollo grillado. Worth mentioning too is their leche flan (very similar to ours) which is best enjoyed with some scoops of dulce de leche (milk with caramelized sugar).

8. I am still struggling with locating their downtown cinemas. On personal note, I haven’t really explored their tourism website yet. I just Googled “cinemas in Montevideo” and one of the links returned to me is an art house cinema showcasing foreign language films. Fortunately, it’s just a few meters away from the hotel. They are actually having a Kim Ki-Duk restrospective next month. Unfortunately, non-English films are subtitled in local dialect;

9. I can say that aside from being fun-loving, locals are respectful and nice. For instance, people at the office are accommodating and all-smiling. Taxi drivers, at some point, are very patient with our lack of grasp with the language. We usually get the occasional stares, especially from the kids, but that’s about it. For now, I have yet to meet a “kababayan”. I would be disappointed if I couldn’t find one. It says a lot about the place if more Filipinos live in the area or not; and

10. There are some calesas roaming around the city. But don't be fooled. They are not for commuters. It's normally carrying tons of garbage for recyling, their version of our kariton filled with probably bote, dyaryo, garapa.

More pics here.

Notes on Fifth Onsite Assignment Trip

Forgive me for the title if it may sound bragging. Just treat it as something referential to my other work-related trips and how things mature in between. Below are some Zen-up notes:

1. It’s a good practice to share a nice lunch or dinner with friends before the trip. Being away with family and friends is like being imprisoned for a short period as you won’t be seeing the same care group for a while. To compensate prison life, I invited high school friends to have lunch with me at Dencio’s in Harbor Square near CCP on the day of my midnight flight. I capped it with watching an obscure but really good Pinoy film entitled “Krimen: Kayo ang Humatol” by Jun Raquiza. Hopefully enough emotional investment for the trip;

2. Glad to see the new embarkation card with PNoy on it, a great reminder that we really have a new president. It used to promote Smart before. What didn’t change is this certain airport user’s fee of P750. What do they do with the money? I don’t remember using other international airports with a fee;

3. Ninoy Aquino International Airport keeps up its reputation as something old and gray. Symbolically, it makes you want to leave the country right away and reach your destination with probably more OK airport. But wait, you haven’t seen the airport in Sao Paolo yet;

4. As practiced, I used to visit Kopi Roti before having an international flight. The branch in the waiting area has the same goodies only a bit expensive;

5. There’s a joy in getting seated with fellow Filipinos. If a conversation ensues, it makes you realize your worth on why you’re having an onsite assignment and that you need to be back to dear country at least after three months;

6. Manila to Montevideo is probably the longest flight I had so far. Manila to Dubai is like eight hours then Dubai to Sao Paolo, a whopping 14. Then close to three hours is the last leg from Sao Paolo to Montevideo;

7. Reaching Montevideo is roughly worth P160k;

8. As much as I wanted to watch a couple of movies on a 14-hour trip, the lack of sleep crept in. I only caught Neil Jordan’s “Ondine” and Grant Heslov’s “The Men Who Stare at the Goats”. I am getting old. I remember catching four movies at least on a 12-hour trip before from Manila to Amsterdam;

9. Dubai International Airport is probably the airport to beat. It looks busy and cozy at the same time. The area where the Emirates lounge is seated brought back some good old memories of my first onsite to Paris. I was with Sajo then. The turbulence experience we had on our way then was for the books;

10. Emirates boasts not only of a good onboard service (like the starry night simulation) but also of other perks. For instance, they have this Courtyard Café which serves buffets to transit passengers. Food is similar to what you’re having inside the plane but having it for free while waiting for your next is a different story;

11. Onboard the Sao Paolo to Montevideo flight, I was lucky enough to be seated with a rowdy Uruguay basketball team. They were ecstatic. They were either dancing or just plain wisecracking. That gave me the impression that Uruguayans are very fun-loving people. I even remember the coach cursing the word “puta” while the team player beside me occasionally gave that apologetic look. Right before the touchdown, the coach was asked to proceed to the pit to announce that they won a championship somewhere (thanks to this vegetarian looking guy who translated everything). I managed to sneak in some paparazzi shots just in case they are that popular in Uruguay;

12. Crossing the immigration line was easy. The hardest part was the hint that you’re going to get your equipaje (luggage) only a day after. For the record, three of my five onsite travels encounter with delays so I was pretty much ready for it. Mom kept on reminding me to have a set of office garbs in my carry-on. Best advice ever;

13. I started writing this blog at 4am, Montevideo time, in a nice room with comfy bed at Marti Apartment Hotel. Jetlag Evil Empire is winning;

More pictures here. Next blog is most likely about my first impressions with Montevideo.

Si Lorenzo Ruiz Bilang Pop Icon

Enzo Santo (Ang Istorya ni Lorenzo Ruiz), the Musical
Produksyon: Philippine Stagers Foundation
Libretto at Direksyon: Vincent Tañada
Musika: Pipo Cifra
Mga Nagsiganap: Kierwin Larena, Patrick Libao, atbp.

ISTORYA

Ikinuwento ang buhay ni Lorenzo Ruiz (Kierwin Larena), mula sa kanyang Filipino-Chinese na pamilya, sa kanyang pagiging ampon ng isang pari sa isang simbahan sa Tondo hanggang sa pagiging martir sa Japan matapos isagawa ang isang misyon. Ang buong saga sa buhay ng kauna-unahang Pilipinong santo ay isinalaysay ng Saksi (Patrick Libao).

STIFF NECK NI LORENZO RUIZ

Ito siguro ang unang pagkakataon na nakanood ako ng play na napakaaga (7am). Marami kasing pagtatanghal ang isasagawa sa araw na ‘yun at hindi ko alam kung ano ang set-up ng marketing at promotion tungkol sa mga pagtatanghal. Baka naman merong ugnayan sa pagitan ng mga eskwelahan at ng produksyon at marahil ay pre-sold na rin ang mga tickets. Hindi ito kamukha ng ginagawa ng karamihan na merong nakahandang dula para sa isang season. Sa katunayan ng pagiging self-sustaining ng pagtatanghal, ang musical ay gagawin hanggang December. Ang pinakamalapit na yata sa ganitong arrangement ay ang Gantimpala Theater Foundation kung saan ang mga nakasalang na dula, bago pa man itanghal, ay meron nang audience. Ipinagkaiba lang ng “Enzo Santo” (o iba pang produksyon ng Philippine Stagers Foundation) ay paikot-ikot ito ng lugar ng paggaganapan sa pagnanais na i-reach out nito ang mas maraming audience. Ang pinanooran ko, halimbawa, ay sa Tanghalang Pasigueño sa likod ng Pasig City Hall na, para sa akin, kung hindi lang malayo sa gitna ng Metro Manila, ay isa sa pinaka-functional na teatro.

Mistulang mga high school student ang target audience ng produksyon. Dahil sa kabataan ng crowd at kawalan marahil ng sapat na exposure sa arts (at etiquette na rin), mahigpit na ipinaalala ng stage manager ang mga dos and don’ts sa panonood ng dula. Minsan ay medyo discriminating ito depende sa mga eskuwelahan na imbitado pero nakuha ko naman kung ano ang purpose. Una, kadalasang nire-require ang mga ganitong performing arts sa mga bata kahit na wala naman talaga silang hilig dito. Bahagi na siguro ito ng pagtuturo. Ang kapalit nga lang ay ang ilang inaasahang pagsuka ng mga bata sa kanilang pinapanood. Nariyan ang paghiyaw at pagpapatawa nang wala sa oras at nariyan ang hindi matatawarang hirit upang maging cool para sa mga kaklase. Ikalawa, nagkakaroon ang ganitong set-up ng kumpromiso sa kabuuan ng dula. Maaaring ihabi ang pagtatanghal hindi bilang bahagi ng expression ng mandudula at artista kundi upang maging pleaser sa mga manonood na mabilis manakaw ang maiksing attention. Para sa akin, wala itong ipinagkaiba sa mga mainstream movie producer natin.

Mabuti na lang at mainam ang pagkakabuo ng dula. Dahil dito, nais ko na munang kalimutan ang kumpromisong aking nabanggit at ang mahigit isang oras na paghihintay habang inaayos ang technical difficulty.

Musical ang pangunahing devise na ginamit para ikuwento ang banal na buhay ni Lorenzo Ruiz. Magkakahalo ang impluwensya na ginamit dito mula sa gospel (na tila literal na ginamit sa temang pansimbahan), pop, dance (na minsan ay techno pa) at maging rap. Radio-friendly ang mga napiling kanta at nakatulong naman ito upang makuha ang puso ng mga high school students na bumubuo ng crowd. Napansin ko ang kanilang pananahimik sa mga eksenang umaantig ng puso ang mga kantang inawit at pumapalakpak kapag maindak ang isang number.

Hindi lang sa pamamagitan ng mga awit nakuha ang kiliti ng target audience nito. Ang pag-inject ng humor sa isang material na madalas ay seryoso ang adaptation ay isang malaking tulong sa vision na ma-engage ang mga high school students. Sa isang bahagi ay umiiyak si Lorenzo Ruiz sa tono ng isang popular na kanta. Sa umpisa rin ay na-demystify ang imahen ng santo sa kanyang iconic na larawan. “May stiff neck ba s’ya?”, tanong ng Saksi. Mapaglaro rin ang atake ni Kierwin Larena sa role o maging ang buong ensemble. Tila alam nila kung anong daan ang gustong puntahan ng dula. At para makarating ito sa mga manonood (partikular sa mga hindi talaga mahilig sa arts), kinakailangan ang isang malaking distraction. Napatunayan ang tagumpay nito sa huling bahagi kung saan tinanggal ang awit at humor at iniwan ang isang babad na melodrama upang maipakita ang redeeming value. Dito lang, para sa akin, nadiskaril ang dula pero para naman sa target audience nito, sigurado akong nakarating ang mensahe nang mapansin ko na nakatutok ang lahat habang ang iba ay nagpupunas ng luha.

Sa kabila ng ganitong direksyon ng pagtatanghal, hindi naman nito iniwan ang crowd na nanood hindi dahil requirement sa school o kung ano pa man. Ang koro sa mga awit dito ay isang malaking ambag. Maganda ang blending at mararamdaman mo ang effort sa aspetong ito. Marangya rin ang mga ginamit na costume at props, sapat na upang maging visual experience ang dula. Maging ang choreography ay nag-uumapaw at masasabi kong ganito ang klase ng mga sayaw na maaaring makita sa iba pang big league production. Ang dalawang aktor na sina Kierwin Larena at Patrick Libao ang nagdala ng gravity. Intelligent actor para sa akin si G. Larena at nakakaaliw ang kanyang take sa pag-humanize kay Lorenzo Ruiz. Ang estilo naman ni G. Libao (na tingin ko ay hiningi naman ng iskrip) ay parang pinagsamang Greek chorus at stand-up comedian sa Punchline.

Nag-umpisa ang dula sa isang seryosong overture/opening number. Nagulat na lang ako nang biglang tumawid ang awit sa isang hiphop. Dito na nakuha ang attention ko. Mula riyan ay alam ko na ang pag-mock ng boses ng taga-kuwento sa kanyang subject na huli ko yatang na-experience sa panonood ng “Bayaning Third World” ni Mike de Leon. Idinagdag pa ang paggamit sa Saksi bilang direktor sa kung anumang storytelling meron ang mandudula. Nariyang baguhin n’ya ang blocking ng ensemble, nariyang batukan ang isang karakter na nagmamarunong at minsan naman ay nagbabagsak ng ad lib upang mas maging nakakatuwa ang narration. Kahit pa sobrang self-serving sa subject ang dula, pinilit naman nitong i-contest ang kanyang kuwento upang maging valid ang pagkabanal na nasaksihan sa dulo. Kung meron man akong nais idagdag, mas makakatulong siguro kung maglalagay ng isang eksena na magpapakita kay Lorenzo Ruiz na nakikipag-usap sa Diyos. Sa ganitong “unguarded moment”, mas makakapagbigay ito ng character build-up upang makita sa ating bida ang kanyang dalisay na pananampalataya.

KONKLUSYON

Hindi maiikaila na pop o mainstream ang pagsasadula ng “Enzo Santo”. Hindi rin maitatago na nakatutok talaga ito sa isang target audience. Masyadong mapangarap ang pagbabahagi ng inspirasyon mula sa isang martir na namatay sa pagkapit sa pananampalataya at ang salamin ng pangkasalukuyang buhay. Wala ring masyadong ipinakita sa wisdom ng santo maliban sa kanyang pagiging matatag sa anumang pagsubok o pangungutya. Kumbaga, hindi ko alam kung sino sa mga manonood ang lalabas ng teatro na mas buo ang pananalig sa Diyos at handang mamatay para rito. Baka masyadong high profile si Lorenzo Ruiz para sa mga bata. Pero hindi ko na ito masyadong concern. Ang mahalaga para sa akin ay nag-enjoy ako sa dula. Nag-enjoy ako sa mockery. Nag-enjoy ako sa mga awit. Nag-enjoy ako sa mga punchline. Nag-enjoy ako sa akting at iba pa. Sigurado ako na ganito rin ang experience ng mga katabi kong high school students, isang milagrosong pagpapatotoo na ang teatro, higit sa lahat, ay walang pinipiling profile.

Ang Magiting na Sayaw sa Pagitan ng Pag-ibig at Digmaan

Orosman at Zafira
Produksyon: Dulaang UP
Direktor: Dexter Santos
Mandudula: Anril Tiatco, Katte Sabate at Pat Valera (halaw mula sa komedya ni Francisco Baltazar)
Musika: Carol Bello
Mga Nagsiganap: Tasy Garrucha, Jay Gonzaga, Reuben Uy, Tao Aves, Jean Judith Javier, Gabs Santos, Roeder Camañag, Acey Aguilar, Ronnie Martinez, atbp.

ISTORYA

Tungkol ito sa tunggali ng tatlong kaharian. Ang Marueccos na pinamumunuan (tinatawag itong pacha) ni Mahamud na ama ni Zafira (Tasy Garrucha) at irog ni Gulnara (Jean Judith Javier) na lihim na nakikipagkita kay Aldervesin (Gabs Santos). Ang Tedenst naman ay sakop ni Boulasem (Roeder Camañag) na ama ng magkapatid na Orosman (Jay Gonzaga) at Abdalap (Reuben Uy). Ang kanyang kanang kamay ay si Ben Asar (Ronnie Martinez) na s’ya namang ama ni Zelima (Tao Aves) na nagsilbing tagapagkuwento ng dula. Ang ikatlong kaharian naman, ang Duquela ay kinabibilangan ni Zelim (Acey Aguilar).

Umikot sa politika at digmaan ng tatlong kaharian ang dula. Sa gitna nito ay umusbong ang pag-iibigan nina Orosman at Zafira.

Sigalot

Matapos kong mapanood ang pagtatanghal na ito ng Dulaang UP, noon ko lang napagkasunduan ang dahilan kung bakit hindi ito kasing popular ng iba pang nagawa ni Francisco Baltazar na “Florante at Laura” at “Ibong Adarna”. Madugo ang tunggalian at halos umibabaw ito sa mas mainstream o feel-good na tema ng romansa sa pagitan ng dalawang bida. Kung tutuusin ay ganito rin naman ang sinusundot ng “Florante at Laura” pero mas binigyang pansin nito ang pag-iibigan kesa sa karahasan sa paligid. At kamukha naman ng “Ibong Adarna”, may pahapyaw na konsiderasyon din ito tungkol sa koneksyon ng ama sa kanyang mga anak o ang anak sa kanyang mga kapatid. Bagama’t tinalakay rin ng “Orosman at Zafira” ang mga ganitong maliliit na subject, mas nagpugay ito sa pagkakagulo ng mga kaharian, kawalan ng unawaan, pagkaganid sa kapangyarihan at ang karumaldumal na epekto ng digmaan, ilang usapin na marahil ay hindi pa hinog ipabasa sa mga high school students.

Dahil madugong digmaan ang malaking pitak na gustong bunsurin ng pagtatanghal na ito ng DUP, minabuti ng direktor, mandudula at ang naglapat ng musika nito na ilatag ang contrast sa pamamagitan ng neo-ethnic na live music at ang intense na choreography. World music ang musika na ang pinakamalapit na sigurong comparison ay ang discography ni Grace Nono. Sa ganitong sukatan na rin inalon ang paraan ng pagkakakanta ng mga aktor, partikular ang bersyon ng pagsasalaysay ni Tao Aves bilang Zelima o maging ang singing ni Jean Judith Javier bilang Gulnara. Isa marahil ang dulang ito sa mga nais kong ulit-ulitin upang mapakinggan muli ang mga awit (na huli kong ginawa sa “Emir”). Lumabas ako ng teatro na nangangarap na ang ganitong song selection ay ma-immortalize ng isang OST recording.

Ang maigting na pagsasayaw naman, sa kabila ng luxury ng kaliitan ng stage ng Wilfrido Maria Guerrero Theater, na kadalasang nag-uumapaw sa tuwing magkakaroon ng digmaan sa dula, ay hindi matatawaran. Para sa akin, na-optimize ang pagiging choreographer – director ni Dexter Santos sa adaptation na ito. Wala akong ibang naisip na direktor na maaaring humawak sa ganitong material nang may sapat na conviction at conceit. Lutang na lutang at nakakahawa ang sigla ng ensemble sa mga eksenang nagpupugay at nagdidiriwang samantalang marahas ang bawat galaw sa mga sequence ng tila walang katapusang lagim ng digmaan. Bago para sa akin ang ganitong experience na malinaw na naipakita ang sayaw bilang kahalili sa anumang teksto ng salaysay. Ang sayaw sa dulang ito ay nabigyang buhay bilang karagdagang karakter sa anumang agenda na nais ihain ni Francisco Baltazar.

Nasa ganitong vision din marahil ang mga nagsiganap. Ang medyo baguhan sa larangan ng teatro na si Jay Gonzaga ay nagpamalas ng tikas na hinihingi ng karakter na Orosman. Kung itong staging ang huhusgahan, ang kanyang pag-awit at pagsayaw ay hindi nabahiran ng pagiging amateurish. Pero ang kanyang kapartner na si Tasy Garrucha (na una akong pinahanga sa “Basilia ng Malolos”) bilang Zafira ang nag-uumapaw sa presensya mula sa pag-awit hanggang sa pagsayaw. Marahil ay ito naman ang hinihingi ng kanyang karakter bilang isa sa mga kababaihan na naglunsad ng digmaan bunga ng pagpaslang sa ama. Sa isang sequence kung saan nais ipakita ang sikolohikal na aftermath ng digmaan, buong buo na inangkin n’ya ang entablado habang isinasagawa ang isang kumplikadong choreography. Si Reuben Uy sa kanyang offbeat na Abdalap ay madalas magnakaw ng espasyo pagdating sa pagbibigay-buhay sa mga angst na kanyang kinakaharap. Nakakapaso ang isang rock number (a la “Jesus Christ Superstar”) na kanyang inawit sa isang sequence. Para sa akin, ang aktor na ito ay mahusay pumili ng mga proyektong kinabibilangan. Ang kanyang Stanley Kowalski sa “Streetcar Named Desire” para sa Tanghalang Pilipino ay isang pruweba.

KONKLUSYON

Kasalukuyang itinatanghal ngayon ang “Cats” sa CCP. Naiintidihan ko ang ilang mga katoto na hindi titikim sa mga ganitong grandeur ng isang Broadway production. Marahil ay iniisip nila na kaya rin naman nating gumawa ng mga ganitong musical na lokal ang tunog at Pinoy ang mood. Ang “Orosman at Zafira” ang isa mga ganitong matibay na pagpapatotoo. Aaminin ko na bahagi ng aking pananabik manood ng pagtatanghal nito ay ang masilayan ang akda sa orihinal na hugis. Ito ay sa kadahilanang gusto kong maranasan ang anumang pagkukuwento ni Francisco Baltazar na pinalitan ng mga nag-uumapaw na emosyon sa ritmo ng awit at sayaw. Ibig sabihin lang nito, matagumpay na naisiwalat ng adaptation ang isang kuwento sa ibang paraan ng pagluwal. At sa aking sarili, hindi ako magugulat kung babalik ako sa Palma Hall upang masaksihang muli at muli ang ganitong antas ng pagkilala sa sining at panitikang Filipino.

Ang larawan sa itaas ay kinuha mula rito

Ang Anatomiya ng Demokrasya

Trilohiya: Oresteia
Produksyon: 2567 Productions (bahagi ng De La Salle College of Saint Benilde School of Design and Arts Technical Theater Program)
Direktor at Tagasalin: George de Jesus (halaw mula sa trilogy na “The Oresteia” ni Aeschylus)
Mga Nagsiganap: Peter Serrano, Paul Jake Paule, Tuxqs Rutaquio, Xeno Alejandro, atbp.

ISTORYA

Dahil trilohiya ito, tinadtad ang tragedy sa tatlong bahagi o kuwento. Ang una, ang Agamemnon, ay tungkol sa haring matagumpay na bumalik mula sa sampung taong digmaan sa pagitan ng mga taga-Troya at taga-Argos. Ito’y upang humantong lamang sa madugong paghihiganti ng asawang si Klytemnestra (Peter Serrano) na nakikiapid kay Egisto (Xeno Alejandro). Ang ikalawang bahagi, ang Choepori (The Libation Bearers), ay tumalakay naman sa paghihiganti ng anak nina Agamemnon at Klytemnestra na si Orestes (Paul Jake Paule) sa kanyang ina at sa kaluguyo nito. Ang panghuli, ang Eumenides, ay tumalakay sa paglilitis kay Orestes matapos itong sukulin ng mga Furia (o mga elemento na ipinanganak, ayon sa aking pagkakaintindi, mula sa galit ng namatay na si Klytemestra). Ang paghahatol ay pinangunahan ng diyosa na si Athena (Tuxqs Rutaquio).

Ang Unang Paglilitis

Isa si Aeschylus sa mga naunang tragedian bago kina Sophocles at Euripedes. Kung itong trilogy lang ang pagbabasahehan, madali lang maintindihan kung bakit kinikilala s’ya ng ilan bilang Father of Tragedy. Sa umpisa pa lang ng trilogy, na-establish na agad ang malaking contrast sa pagitan ng victorious na hari at ang kanyang kamatayan sa piling ng asawa. Kung sa unang bahagi ay kinitil ang buhay nina Agamemnon at ang kabit nitong si Kassandra, sa ikalawa naman ay ang magkalaguyo ring sina Klytemestra at Egisto. Hindi masyadong madugo ang ikatlong kuwento pero ito na siguro ang pinaka-enriching pagdating sa ideya (na isa sa mga dahilan kung bakit nananatiling imortal ang mga Greek tragedy).

Bago sa akin ang konsepto ng mga Furia na isang representasyon ng anumang poot ng isang mortal. Ang pisikal na anyo nito, ayon sa dula, ay tatlong nilalang na nakasuot ng kulay itim at may kulay pulang maskara. Bilang gumagalaw na simbolismo ng guilt ni Orestes, mahusay ang isang sequence kung saan gumapang ang mga Furia sa mga upuan mula sa likuran o gitnang bahagi ng teatro papuntang stage. Bagama’t maiksi ang paglapit nito sa audience, nagsilbi naman itong isang reminder na timeless at nanatiling relatable ang mga ganitong uri ng human condition. Sa gitna ng ikatlong bahagi ay nasambit ni Athena na ang pagtimbang ng guilt ni Orestes ay nagluwal sa pinakaimportanteng haligi ng ilang bansa ngayon, kabilang ang Pilipinas, ang demokrasya. Sa halip na ipataw ng diyosa ang kanyang hatol kay Orestes, ipinasa n’ya ang desisyon sa 12 mamamayan na nagsilbing hurado na duminig ng kaso. Bago rin para sa akin ang ganitong alamat.

Sa teatro ng School of Design and Arts ng CSB ginawa ang pagtatanghal. Isang experience para sa akin ang pumasok sa napaka-posh na gusali na ito ng La Salle. Mahigpit ang seguridad at kailangan pang mag-iwan ng ID upang makadiretso sa fifth floor. Ang paalala ng reception staff ay kailangang papirmahan ang ibinigay na pass (na kulay green siyempre) sa sinumang usher sa harap ng tanghalan. Maaliwalas ang teatro at comparable ang lugar sa ilang performance space sa Metro Manila. Sa kabila ng kapayakan nito, nailatag naman ng set design ni Tuxqs Rutaquio ang hinihinging atmosphere ng dula. Ang center piece ay isang malaking gate na merong mukha ng isang hari o mandirigma. Sa tabi naman nito ay mga pader na sa sobrang functional ay nagsilbing kinatawan ng mga huradong mamamayan. Karagdagang gilas na lang ang paglipat ng ilang props upang magsilbing pedestal ng mga imortal. Kung tutuusin, ang mga naunang pagtatanghal ng mga ganitong tragedy sa Athens ay ginugol lamang sa mga stadium na yari sa bato at hindi nagde-demand ng mas dynamic na theatrics.

All-male ang cast ng nasabing dula (na tingin ko ay may pagka-Greek ang ideya) at nakadagdag naman ito sa palabok ng pagkukuwento. Ang isa sa mga pinaka-visible na karakter na si Klytemnestra, ay napaka-graceful na nagampanan ni Peter Serrano. Gan’un din si Tuxqs Rutaquio na magkakasunod na binuhay ang mga karakter nina Kassandra, Elektra at Athena. Kung bibilangin, lahat ng sampung kasali sa cast ay hindi lang nagkasya sa iisang role. Nariyang bahagi sila ng Greek chorus o isa sa mga karakter na nakasuot maskara. Si Paul Jake Paule na huli nating nakita sa dalawang dula sa kakatapos lang na Virgin Lab Fest noong Hunyo ang gumanap bilang Orestes. Bilang isang fragile na mortal sa dula, nagampanan naman n’ya ang hinihingi ng karakter. Kailangan kong humingi ng pasintabi na naaalala ko ang aktor na si Neil Ryan Sese sa kanyang character choice at voice projection.

KONKLUSYON

Hindi ko na matandaan kung kailan ako huling nakapanood ng Greek tragedy na may Filipino translation. Ngayon ko lang tuloy napansin na bihira na nga pala tayong maka-experience ng ganitong pagtatanghal mula sa ilang “malalaking” theater group kamukha ng Dulaang UP, PETA, Repertory Philippines at Tanghalang Pilipino. Ang pagsasadula na ito ng trilohiya ni Aeschylus (na bihira rin nating mapanood kumpara sa mga obra nina Sophocles at Euripedes) mula sa isang “maliit” na produksyon ay isang refresher para sa mga estudyante man o theater buff. Umaasa akong ang ibang kolehiyo ay maglaan din ng programa para sa mga ganitong makabuluhan at educational na pagtatanghal. Ang ganitong ensayo, katulad ng pagiging imortal ng akda, ay nagsisilbing salamin upang patuloy tayong kumilatis ng ating sarili at maging mapagpaubaya sa anumang iniaatang sa atin ng mga diyos ayon sa demokrasya ng saloobin.

Mga Turo ni Maria Callas

Master Class
Produksyon: Philippine Opera Company
Direktor: Michael Williams
Mandudula: Terrence McNally
Mga Nagsiganap: Cherie Gil, atbp.

ISTORYA

Wala talagang kuwento ang dula. Isa itong reimagining ng isang klase kung saan ang sikat na opera singer na si Maria Callas (Cherie Gil) ang guro at ang audience ang klase. Tatlong estudyante ang binigyan ng leksyon sa araw na ‘yun.

LEKSYON

Napanood ko na ‘to dati. Sa William J. Shaw Theater sa Shangri-la yata ‘yun. Hindi ko matandaan kung Repertory Philippines ang nag-stage pero sigurado akong si Baby Barredo ang gumanap na Maria Callas. Simple lang ang set, may isang table sa kaliwang bahagi na nakaharap yata sa audience, hindi ko na maalala. Ang alam ko lang, isa ako sa mga itinuro ng “guro” upang bigyang diin ang aral tungkol sa pagkakaroon ng presence. At mula sa puntong ‘yun ay gising na gising akong nakikinig sa kanyang mga itinuturo.

Walang masyadong ipinagbago ang staging ng Philippine Opera Company. Maliban syempre na ang Maria Callas ngayon ay ang napakahusay na movie actress na si Cherie Gil na nakuha ang aura ng diva na kanyang isinasabuhay. Mula sa kanyang walang kaabog-abog na pagpasok sa stage, na-optimize agad ang kanyang sikat na karakter na Lavinia (ironically, ang isa sa mga estudyante n’ya ay may pangalang Sharon). Nagreklamo ito tungkol sa ilaw at gustong padiliman nang konti ang bahaging nakatutok sa kanyang klase. Naghanap din s’ya ng foot stool at cushion para sa kanyang high chair. Mahusay ang execution sa bahaging ito dahil hindi napaghandaan ng audience na umpisa na pala ng dula.

Maliban sa mga nagsiganap, ang isa pang add-on sa bagong pagtatanghal na ito ay ang paggamit ng clips na naka-project sa malaking dingding ng classroom. Sa pagitan ng ilang lecture sa mga estudyante, hindi matakasan ni Maria Callas ang kanyang mga nakaraan. Dito nagamit ang visual upang ilagay sa context ang mga imahen na marahil ay naiisip lang ng opera singer. Sa ilang pause at pagdilim ng malaking bahagi ng stage upang ituktok sa paggunita, dito pumapasok ang footnote sa mga leksyon sa buhay ng guro sa kanyang estudyante. Nagustuhan ko ang mga ganitong desisyon ng direktor.

Hindi ko man ganap na nakita ang theatrics ni Ms. Gil (marahil ay kahinaan ito ng mga artistang mas madalas gumanap sa telebisyon o pelikula), tanggap ko ang kanyang dedikasyon upang isabuhay ang isang karakter. Hindi mahirap ang magsaulo ng isang dula, dalhin ito nang halos walang katuwang at ibagsak sa tamang pulso ng pagbibigay ng punchline. Mahusay rin ang mga gumanap (at umawit ng aria) na mga estudyante. Sila naman talaga ang pangunahing dahilan kung bakit ang dula ay ginawa ng Philippine Opera Company.

KONKLUSYON

Ano bang mga natutunan ko sa master class na ito? ‘Yung iba ay narinig ko na kung saan, sa loob man ng totoong classroom o sa labas. Pero ibang klase kung si Maria Callas ang magpapaalala. Sa isang pagtuturo, tahasan n’yang sinabi na ayaw niya ng salitang “act”. Tumataliwas nga naman ito sa natural na hugis ng talento, na ang lahat ng himig ay malaya. Isa dapat itong dalisay na pakikipag-usap sa pagitan ng sinumang umaawit at sinumang nakakarinig ng awit. ‘Yung iba, sabi ko nga, ay hindi na bago katulad ng pagmamahal sa craft, respeto sa sining at sa gumawa nito at ang pagiging masinop sa detalye.

Ang Kamatayang Walang Muwang

Ang Post Office
Produksyon: The Philippine Educational Theater Association (PETA)
Direktor: Gardy Labad
Mandudula: Rustom Bharucha (halaw mula sa “Dak Ghar” ni Rabindranath Tagore)
Pagsasalin: Rody Vera
Mga Nagsiganap: Abner Delina, Bembol Roco, Bodgie Pascua, Jack Yabut, Jojo Atienza, Ian Segarra, Ness Roque, atbp.

ISTORYA

Bittersweet ang kuwento ng dula tungkol sa isang batang may sakit na si Abel (Abner Delina), sa pangangalaga ng kanyang tiyo Pedring (Bembol Roco), at ang paghahangad nito na makatanggap ng sulat mula sa isang post office. Sa bingit ng paghihintay, nakilala n’ya ang mga taong naging bahagi ng kanyang pananabik sa buhay: Poldo (Bodgie Pascua), Tanod (Jojo Atienza), Magtataho (Ian Segarra), Hepe (Jack Yabut), flower vendor na si Celia (Ness Roque) at ilan pang mga bata. Upang maigapang ang pangarap ng naghihingalo sa karamdaman na bata ay kinuntsaba ang isang pagpapanggap.

MAGNIFICO

Hindi ko alam kung sinong hindi maho-hook sa main theme ng dula na kamatayan. At hindi lang basta kamatayan, iniatang pa ito ng mandudula sa isang ulilang inosente na sabik na sabik mabuhay kamukha ng batang si Magnifico sa pelikula ni Maryo J. delos Reyes. Sa katunayan ay walang ibang hinangad ang bata kung hindi ang makatanggap ng sulat. Aliw na aliw s’ya sa tono ng pagsisigaw ng magtataho na tila naging paalala rito kung gaano kasaya ang maghanap-buhay. Ang batang babaeng nagtitinda ng bulaklak ay sumasayaw pa sa kanyang pagdaan at ito ay pinansin at pilit ginaya ni Abel bilang pagpupugay sa paggalaw na isa mismong metaphor sa buhay. Ang pakikipagdebate ng bata sa tanod ng kampana tungkol sa pagpigil ng oras ay nakakatuwa ring pagnilayan. Tayo nga ba ang kinokontrol ng oras o tayo ang kumokontrol dito? Hindi kailanman naisip ng inosenteng bata ang karamdaman at wala ni anino ng paghihirap. Nabuo sa ganitong pagkukwento ang contrast na masarap mabuhay, na may mga dahilan ang bawat manonood na namnamin ang kung anumang hininga na nalalanghap at kung anumang haba ng oras na nalalabi. Ito marahil ang kinang ng poetry ni Rabindranath Tagore na tinitingala bilang kauna-unahang Asyano na nagkamit ng Nobel Prize.

Wala akong masabi sa PETA pagdating sa mga produksyon. Siguro ay hindi pa naiisaentablado ang isang dula na pipigil sa akin sa paghanga sa kanilang mga ginagawa. Sa kaso ng “Ang Post Office”, mahuhusay ang mga aktor na kasali rito. Ang role ni Abel ay isang sampung taong gulang na bata pero ang gumanap na si Abner Delina ay isa nang teenager (na nagawa na ring pumapel bilang matanda sa “Huling Habilin ng Sirena”). Nadala n’ya nang tama at sa inaasahan ang walang muwang na karakter (na tingin ko ay naipakita na n’ya dati sa “Batang Rizal” at sa obra ni Rene O. Villanueva na “Bertdey ni Guido” para sa Virgin Labfest dati). Kung sa “Possible Lovers” ay wala s’yang ginawa kung hindi matulog, dito ay buhay na buhay n’yang naisabuhay ang batang nahaharap sa kamatayan. Malaki rin ang naiambag ng supporting cast. Walang itulak-kabigin sa kanilang munting kontribusyon sa pagdugtong sa buhay ng ating bida.

Hindi lang sa pag-arte tumahan ang brilliance ng pagtatanghal. Ang set ni Lex Marcos na ipininid ang isang kubo sa halos kalahati ng stage at ang kalahati naman ay isang pathway na tila papuntang langit ay nakagatong sa nais tumbukin ng dula. Nagmistulang isang maliit na hawla ang kubo para sa batang patuloy na lumalanghap ng buhay. Sa kalagitnaan ay iniikot ito upang magkaroon ng panibagong perspektibo at sa isang pagkakataon ay hinubaran upang magpakita ng pagtanggap at paglaya. Ang musika na nilikha ni Jeff Hernandez ay may kakaiba ring pakikipag-usap sa pagitan ng tema at sa mga manonood. Isa sa malalaking bagay na nagpaigting sa pagsasadula ay ang live na rendition ng mga awit mula sa Kilyawan Choir (sa ibang pagtatanghal ay Loboc Children’s Choir naman) na nakaistasyon sa mga tagiliran ng stage. Nilagyan nito ng kaluluwa (o katawan) ang anumang ninanais ng puso ni Abel. Hindi rin maiikaila ang kulay na nilikha ng ideya (ng pagkakaroon ng koro) sa paghimok sa mga panonood upang siyasatin ang klase ng stage musicality mayroon tayo. Bonus na lang siguro, kung hindi man kalabisan sa binayarang ticket, ang animation mula sa filmmaker na si Ellen Ramos.

KONKLUSYON

Hindi ko masasabing feel good ang dula habang pinapanood ito. Naisip ko rin na baka hindi ito ganap na makuha ng mga batang manonood sa kabila ng pagkakaroon ng front na ito ay dulang pambata. Sa katunayan ay naiyak ako sa isang bahagi. Hindi ko na napigilang hindi maantig sa dilemma ni Abel kahit hindi n’ya ito namamalayan. Naging feel good na lang sa akin ang dula noong naglalakad na ako sa Eymard Drive at napansing bigla ang lago ng mga puno rito. Sa totoo lang ay therapeutic ang maglakad sa kahabaan ng kalye na ‘yun pabalik ng E. Rodriguez. Doon ko naisip ang iksi at haba ng buhay at ang kawalan ng halaga ng itinagal kung naupos naman ito sa dami ng mga taong nakasalubong at napasaya. Naalala ko ang mga pamangkin ko at kung gaano nila kasayang hinaharap ang buhay ng pagiging bata. Naalala ko rin ang sarili ko at ang mga taong makakasalubong ko sa pagbili ng shampoo sa katabing sari-sari store o ang mga crew sa fast food chain at maging ang mga manang na nagpapasa ng basket para sa limos sa simbahan. Hindi man tayo biniyayaan ng mahabang panahon upang makapag-usap at mangumusta man lang pero alam natin ang alon na maaaring idulot ng ganitong pagkakataon sa iba.

Punk’d!

Possible Lovers
Direksyon at Iskrip: Raya Martin
Mga Nagsiganap: JK Anicoche at Abner Delina

ISTORYA

Ang unang lima sa 95 minuto ng pelikula ay nagpakita ng rare footage ng Manila sa turn of the century. Inilagay nito sa context na ang mga susunod na eksena ay tungkol sa pagsasa-video ng mga prolonged emotion. Ginugol ang nalalabing 90 minuto sa dalawang tauhan na parehong nakaupo sa isang sofa. Nakatingin ang lalakeng nakasuot camiso chino (JK Anicoche) sa isa pang lalakeng natutulog na naka-Amerikana (Abner Delina).

ISA PANG PAGHIHINTAY KAY GODOT

Dalawang klase lang ang puwedeng verdict sa movie: poetry o madness. Dahil nagustuhan ko naman ang ibang ginawa ng direktor, minabuti kong lagyan ng title ang blog na ito ng may kakulitan sa halip na seryoso o artsy. Hindi ko rin maestima ang aking evaluation sa movie kung nalaliman ba ako o natawa.

Uulitin ko, ang eksena sa sofa ay tumakbo ng 90 minuto. Wala itong dialog at walang movement maliban sa pagkurap ng mata at paggalaw ng kanang kamay ng lalakeng nagmamasid. May ilang tunog (o musical score) ng paulit-ulit na tila mga yabag ng kabayo sa kalye at ang ilan naman ay parang sumasabog. Lumipas ang gabi at sumapit ang araw (hindi ko alam kung natural light ito o pekeng ilaw), natutulog pa rin ang lalakeng naka-Amerikana habang ang isa naman ay dinadalaw na ng antok.

Ang tawag ng iba sa ganito ay “babad scene” dahil sa haba ng cut at dahil sa kawalan ng nangyayari. Ayon naman kay Noel Vera, ito ay “comatose movie”. Kayo na ang bahala kung anong mas appropriate na term para sa mga ganitong pelikula pero para madaling ma-define, alternative cinema na lang ang itatawag ko sa experience. Hindi ko inaasahan ang buong pelikula, na sa loob ng ganoong tagal ay nainda ko ang poetry ni Raya Martin. Halos makabisado ko na nga ang buong frame: may tatlong poster sa likod na sa gitna ay isang kulay berde na illustration ng isang aso na lumalabas sa isang bahay, sa kaliwa ay merong video camera na nakakabit pa sa cable at ang kanan ay isang shelf na merong video tape at isang putol na picture frame. Sa unang pagbabad ng sequence ay umasa pa ako. Ganito rin naman ‘yung eksena sa kama dati sa “Maicling pelicula nañg ysañg Indio Nacional”. Akala ko ay meron pang darating subalit wala. Ginawa ko na lang memory enhancer ang eksena upang mas madaling hintayin si Godot, na katulad ng obra ni Samuel Beckett ay hindi rin dumating.

Kung pipigain ang cinema sa “Possible Lovers”, hindi naman ito mauupo sa row four. Naaliw ako r’un sa transition ng gabi at umaga upang maipakita ang haba ng biyahe ng lalakeng nagmamasid. May kakaibang charm din ang musical score ni Teresa Barrozo (“Kinatay”, “Rekrut”, atbp.) na nagsa-suggest na ang lahat ay maaring panaginip lang. Gusto ko ring i-note na kahit absent ang script ay meron naman itong nais ikuwento. Ang lalakeng gising na nagmamasid ay walang ipinagkaiba sa kung sino mang mangingibig sa mga pelikulang mainstream o indie. Katulad ng mga leading man, nais n’ya ring ipakita ang pagmamahal sa kanyang katabi sa pamamagitan ng walang sawang pagmamasid mula gabi hanggang umaga. Kung tutuusin, ang subject ng kanyang pagmamasid ay walang ibang ginagawa kundi matulog. Dito ko na siguro puwedeng isingit na “it must be love”.

KONKLUSYON

Hindi madaling bigyan ng konklusyon ang mga ganitong first time na experience. Siguro ay sasabihin ko na lang ang mga personal kong pakikibaka sa panonood ng pelikula. From time to time ay sumisilip ako sa relo ng aking celfone. Gusto ko sanang orasan kung gaano katagal ang babad pero buong pelikula na pala ‘yun. Nawawala rin ang pagkabagot ko kapag may nakikita akong lumalabas ng mini-auditorium. Naisip ko, para lang itong final challenge sa isa sa mga paborito kong TV show na “Survivor” at nananalo ako! Ang iba, in fairness sa kanila, ay bumabalik naman. Marahil ay nag-CR break lang. Humikab ako sa ilang eksena dahil na rin siguro sa mahigit limang oras kong biyahe mula Lopez, Quezon papuntang The Fort. Kung bakit ko tiniis ang iisang eksena sa loob ng 90 minuto ay hindi ko alam. Ang nakikita kong culprit ay ang mismong tema nito na one-way love affair. Kinamayan ako ni Dodo paglabas at nagpapasalamat sa pagsadya (you are welcome, sir). Lumabas ako ng Fully Booked na nakangiti. At sa aking pag-uwi ay nakasalubong ko pa ang isang officemate na parang naghihintay ng kanyang possible lover na ayon sa kanya ay late na raw sa kanilang pinag-usapan. Mas lumawig ang aking ngiti.