Report Card sa Ikalawang Araw ng Cinema One Originals 2014

Bilang naghahabol ako sa ilang hindi napanood sa QCinema, iisa lang ang naka-plot sa akin na Cinema One Originals film (na napanood ko sana kung alam ko lang na open pala sa public ang pelikula basta’t makapag-register). Dahil sa iniwang espasyo ng schedule, nagawa ko pang maisingit ang “The Trial” ng Star Cinema na palabas pa rin sa SM Megamall. Isang MRT ride lang naman ang katapat upang maibuhol lahat.  

THE LUNCHBOX (Ritesh Batra) Ang pinakagusto kong aspeto ng pelikula ay ‘yong redeeming value n’ya, partikular ‘yong tungkol sa pag-cope ng depresyon na nakukuha natin sa mga taong hindi natin kakilala. Kung tutuusin, medyo trite na ‘yon pero merong distinct na appeal ang local flavor ng India (sana ay marating ko pagdating ng panahon): ang beautiful mess ng lugar, ang amoy ng paligid, ang mouth-watering na mga pagkain at ang koneksyon ng ating bansa bilang isang third-world country. Naka-relate din ako nang konti na ang trabaho ng isang karakter dito ay taga-approve ng expense claim, isang bagay na medyo pamilyar sa mundo na pinagtatrabahuhan ko (lalo na sa tuwing nagkakaroon ng onsite work kamukha ng lumamon sa akin ilang araw bago mag-umpisa ang festival). Gusto ko rin ‘yong pagkaka-establish ng director sa distansya, isang bagay na maaaring magbunsod sa atin sa matinding isolation: ang layo ng pagdadala ng lunchbox mula sa bike hanggang sa train, ang absence ng tiyahin na boses lamang ang naririnig, ang layo ng bahay ng ina ng babaeng karakter at ang pagiging distant ng kanyang asawa, at ang paulit-ulit na pagkakasambit ng mga lugar na malayo. Bonus na lang ang screen presence at mahusay na pagganap ng dalawang pangunahing aktor dito.

P.S. Gusto ko na ring isingit ‘yong lahat ng napanood ko sa araw na ito (habang nasa mood pang magsulat).

THE TRIAL (Chito Roño) Ang impresyon ko matapos mapanood ang pelikula, isa talaga si Chito Roño sa pinakamahusay na mainstream director sa Philippine cinema ngayon. Gamay na gamay n’ya ang kanyang audience pero hindi ito kailanman bumababa nang sagad sa lupa. Ang mga detalye sa pelikula ay malinis, isang bagay na hindi na siguro pagtutuunan ng pansin ng ibang direktor. Na-establish n’ya nang maayos ang koneksyon ng mga karakter at hindi kailanman naging magulo ang kanyang visual (halimbawa, ang pagtingin ng karakter ni Gretchen Barretto sa basurahan upang mag-evoke ng nakaraan at ang malinaw na parallel ng isang trahedya sa kontemporaryong panahon na sinahugan ng clear cut na editing). Ito ay sa kabila ng lahat na mababaw lang ang vision ng materyal. Ito ‘yong klase ng pelikula na mas matatas ang dramatic structure kesa kung ano pa man. Merong sampalan. Merong breakdown scene. Merong maeksenang eksena sa korte (na halos predictable na sa unang bahagi pa lang). At iba pa. Pero on the side, parang alam naman ng direktor ang mga ganitong kahinaan. Sa katunayan, ‘yong Greek chorus ng mga impersonator sa loob ng korte na nakabuo ng commentary ay isang guilty pleasure. O, maging ‘yong ideya na ang mga magulang ni John Lloyd Cruz dito ay isang bading at isang tomboy. Nai-inject ang mga ganitong contrast upang hindi magmukhang manipulative ang buong pelikula at magmistulang pangkaraniwang tearjerker. Unfortunately, nakuha ako ng drama ng pelikula. At nakuha ako nito nang balde-balde.  

ANG ‘DI PAGLIMOT NG MGA ALAALA (Carl Papa) Uunahan ko na hindi ako masyadong fan ng mga experimental film (at alam naman ito ni Carl). Pero gustung gusto ko ang mga personal film na halos hubad na hubad na ang kaluluwa ng filmmaker para makita ng mundo. Ganito ang kaso ng pelikula. Alam ko naman ang ilang bahagi ng kuwento ng filmmaker (at ang kapatid na assistant director na madalas kong kasama sa mga film festival) at ang kanilang struggle sa pagkawala ng kanilang ina. Lutang na lutang ang lahat ng puwede pang mahugot upang tuluyang maka-move on. At mula rito ay marami akong concern. Hindi ba mahirap itong panoorin? Naalala ko dati ang “music video” na libreng ibinigay sa amin ng punerarya noong namatay ang dad ko. At tandang tanda ko na sa tuwing ipinapanood ito sa nanay ko ay naiiyak s’ya (at naiiyak na rin ako) kaya’t naisip ko na hindi siguro advisable na panoorin ito na kasing religious ng panonood ng teleserye. Mas nanaisin ko na nakatago na lang muna s’ya sa kahon. Ikalawa, kung tutuusin, ‘yong pagpili sa video call bilang main chunk ng pelikula ay medyo may pagka-unsentimental. Ang bidang babae, halimbawa, ay hindi kailanman ipinakitang emotional sa buong proseso. At sa pagitan ay may ilang narration na hitik na hitik naman sa sentimentality. Kung paano naitawid sa akin ang kakaibang kombinasyon na ito, hindi ko alam. Ang sigurado lang ako na fascinated ako ay ‘yong immersion na ginawa sa artista upang maging kasali sa buong ordeal ng pamilya. Curious ako sa filmmaking dito, kung meron itong script at kung paano na-execute ang mga eksena na hindi kailanman naging peke. ‘Yon nga lang, nakaka-miss nang todo ang conventional na naratibo ni Carl sa kanyang mga short film.  

IDA (Pawel Pawlikowski) Gusto ko ang small film feel ng pelikula. Tungkol pa rin s’ya sa mga Nazi at mga Jews pero hindi blatant na ito ang gusto n’yang tumbukin. Parang post-mortem at sa kabilang banda ay baka mas mahapdi ang sugat na nais ipasiyasat dito. Isang dalagita ang nakatakdang maging ganap na madre na napilitang balikan ang nakaraan (o ang kawalan nito). Sa kabilang banda, sa aspetong ispiritwal, parang gusto naman nitong sabihin na ang pagyakap sa langit ay nangangailangan muna ng pagyakap sa lupa upang maging buo. Isa itong magandang study at universal ang atake tungkol sa sari-sariling demonyo. Kuhang kuha rin ako ng dalawang artista rito kahit wala silang masyadong sinasabi. Ang caveat ko lang talaga sa pelikula ay masyadong maganda ang mga imahe sa B&W. Nakakaagaw minsan ng atensyon at hindi ko masyadong makonek ang charm na ito sa tema na tinatalakay.

Report Card sa Unang Araw ng Cinema One Originals 2014

Ilang araw bago mag-umpisa ang festival, nakakaurat ‘yong balita na hindi naman pala open sa public ang “opening night” ng Cinema One Originals 2014 sa Trinoma. Minsan tanggap ko naman ang mga ganitong by invitation sa unang gabi (kahit na merong ilang film festival na libre ang palabas sa umpisa) pero ang mahirap tanggapin ay ‘yong tutulo lang pala ang laway mo sa “Esoterika: Maynila” dahil hindi na maiipalabas sa buong festival. Una, sana nagkaroon man lang ng disclaimer sa mga schedule na kinalat nila. Ikalawa, sana ginawan talaga nila ng paraan na maipalabas ulit o nagkaroon man lang ng isang handang sagot sa mga ganitong concern.

Anyway, sikat naman ang Cinema One Originals sa mga aberya sa pagkaka-plot ng palabas. Ganyan na dati pa. Ang pinakanatatandaan kong insidente ay noong 2009 kung saan walang schedule sa weekend ang “Wanted: Border”. Meron pa rin ngayon. Ang “Violator”, halimbawa, ay isang beses lang ipapalabas sa Glorietta samantalang merong apat na screening doon ng Short Film Program nila. Pero ayon nga, sa dulo ay pilit mo pa ring gagawan ng paraan na makanood kahit na imposible (at kahit na kailangang kainin ang sinabi at kapalan ang mukha upang magpaimbita para lang makanood). Kung hindi ito pag-ibig, hindi ko na alam.  

ESOTERIKA: MAYNILA (Elwood Perez) Pasensya sa mga mao-offend pero ‘yong ritmo na nakita ko sa pelikula ay kamukha noong nais gawin ng “To the Wonder” ni Terrence Malick: maiksi, dreamy at reflective na parang walang naratibo. Sa big picture, tungkol ito sa sexuality, na na-highlight sa end credits na bumanggit kay Moira Lang bilang isang inspirasyon. Sa loob, meron itong maliit na premise tungkol sa paghahanap sa sarili, sa mga has-been na gigolo at sa bohemia ng Maynila. Solid naman ang pelikula. Sa katunayan, consistent ito sa mga borloloy tungkol sa tema (ang isyu ng magpipinsan sa boarding house, lalaking diva sa opera, ang babaeng gumigiling sa macho dance, ang mga balatkayo ng mga bampira at marami pang iba), isang bagay na nagustuhan ko. Kasabay ng pangingilala ng narrator sa kanyang sekswalidad, on the side ay pinapakita ang mukha ng Maynila na hindi madalas makita sa pelikula. Nagsisiwalat ito ng kakaibang amoy at hugis na para bang naglilinis ng bituka. Pero sa totoo lang, masyado ko yatang sineryoso ang pelikula. Ramdam ko na sa buong proseso ng filmmaking ni Elwood Perez ay kumikindat s’ya at tumatawa nang nakatalikod. Bumenta sa akin ang pagka-camp nito na nag-iimbita na hindi dapat sineseryo. Hindi ako masyadong makakonek emotionally kay Ronnie Liang. Pero maganda ang rehistro n’ya sa screen. ‘Yong pinaghuhugutan na lang siguro ang kulang pa. Mahusay si Vince Tañada sa mga eksenang emotional s’ya. Kung ipu-push na maging meta ang materyal (bilang inilagay na rin sa cast si Carlos Celdran), makulit siguro kung isang pinaglumaang bold star ang gumanap.

Tinimbang at Hindi Kulang

Measure for Measure/Hakbang sa Hakbang

Produksyon: Dulaang UP

Direksyon: Alexander Cortez

Tagasalin sa Filipino: Ron Capinding
Mga Nagsiganap: Jeremy Domingo, Cindy Lopez, Russell Legaspi, Delphine Buencamino, Tarek el Tayech, Cedrick Juan, Joel Saracho, Jojit Lorenzo, atbp. 

Sa Pinas, bihira tayong makasaksi ng mga staging ng Shakespearean play na hindi natatapos sa trahedya. Puwedeng dahil ito talaga ang mas pamilyar sa mga manonood o dahil kapos sa resources (kopya, translation at sadyang Third World problem). Puwede rin namang mas ganap na masokista tayo kesa escapist kaya’t mas gusto nating namamatay ang bida sa dulo o hindi nagkakatuluyan ang magkasintahan. Kung kaya’t nitong nagkaroon ng pagkakataon na maisadula ng Dulaang UP ang “Measure for Measure” (o “Hakbang sa Hakbang” mula sa Filipino translation ni Ron Capinding na napanood ko nang isinalang ng Tanghalang Ateneo noong 2005 o 2006 yata; hindi ko na maalala), kahit na maaaring basahin ito nang masigla at umaasa, ay binigyan pa rin ng sariling lamlam ng direktor na si Alexander Cortez ang dulo. Kung hindi man kalabisan, ang unang pasabog ng DUP para sa tagdulang ito ay paunang itinawid ng vision mula sa direktor, hindi sa translation o kung ano pa man. Sumunod na lamang ang iba pang aspeto.

Ang dula ay kamukha rin ng ibang nilikha ni Shakespeare na kaduda-dudang stage play on stage play ang feel. Isang duke ang nagpanggap na pari upang masukat ang tinatawag na sense and sensibility ng kanyang korte. Wala rin naman itong ipinagkaiba sa nagpapatay-patayang si Juliet o ang nagpapanggap na lalaki na si Viola o maging ang pagsasapawan ng karakter na mga mortal at engkantada. Ang duke marahil ay nagpapakadiyos (sa likod ng abito, hindi bilang pulubi o kung ano pa man) at gustong sukatin ang mga bagay sa labas ng kanyang presensya. Isa sa mga sinusukat ay ang nobisyanang si Isabella na lahat ay gagawin kapalit ng pagpapalaya sa kanyang kapatid na si Claudio na nakatakdang mabitay. Ang isa pa at pangunahing sinusukat ay si Angelo na nanunulay sa pagkakataong umibig o sundin ang pagpapakatotoo.

Kung tutuusin, all is well that ends well sana ang drama ng materyal. Pero ginawa ng direktor na maradaman ng manonood ang estado na nasasakal at wala nang pagpipilian pa sa katauhan ni Isabella (at ang pag-optimize ng dilim sa huling frame). At dito na tayo pupunta sa opresyon na gustong tumbukin pero ayoko nang ulit-ulitin pa dahil hindi na kailangan. Ang duke ni Jeremy Domingo sa English version ay puno ng tikas at pagkaistrikto kung kaya’t napaigting nito ang pakiramdam ng dead end. Ang duke naman ni Russell Legaspi, na katulad ng inaasahan na reactive ang galaw o ad lib sa bawat pangungusap sa Filipino (bilang kabaligtaran ng basta masambit lang o matapos lang ang linya), ay kumikindat na parang ang lahat ay isang malaking laro lamang. Nagbigay naman ito ng pagkabalisa bago mawala ang ilaw sa pagtatanghal dahil hindi mo alam kung seryoso ba s’ya o hindi. Gusto ko rin na malinaw ang transformation n’ya mula sa isang duke patungong pari.

Marami pang kasukat-sukat na performance sa produksyon at masasabi kong isa ito sa mga pagtatanghal na madaling makita na vital ang interpretasyon ng performer sa pagkagiliw ng panonood. Siguro marahil ay dalawang beses ko itong pinanood na ginanapan ng dalawang magkaibang cast. Mabilis kaawaan ang atake ni Tarek el Tayech bilang Angelo dahil lutang ang kanyang humanity sa isang eksena na nagdarasal s’ya kahit na iba ang nilalaman ng kanyang utak. Hindi n’ya kailanman ginawang caricature ang karakter kahit na pagdating ng kanyang Judgement Day ay mabilis itong asahan. Sa isang hindi natuloy na panghahalay sana kay Isabella, halimbawa, inayos pa n’ya ang kasuotan ng nobisyana bilang pagsuko sa paninimbang ng kanyang kunsensya. Wala akong itulak kabigin kina Cindy Lopez at Delphine Buencamino bilang Isabella. Immaculate ang projection ng una na nagpaigting sa pagkabakal ni Jeremy Domingo bilang duke samantalang lumabas naman ang tila pagkalito ng pangalawa na nagpalitaw sa kanyang karupukan. Gusto ko rin ‘yong matapang na exterior ni Cedrick Juan bilang Claudio sa Filipino version kahit sa loob ay nangangamba s’ya sa ideya na iiwanan n’ya ang kanyang mag-ina (kung hindi pa man sapat ang pananraydor ng fragility ng kanyang mukha, isang magandang contrast). Ang partisipasyon naman nina Joel Saracho at Jojit Lorenzo, sa Filipino version pa rin, ay isang patunay na walang maliit na role. Pero kung meron mang isang aktor na nasurpresa ako, si Lehner Mendoza ‘yon (sa parehong English at Filipino version), ang kanyang swag, ang kanyang timing sa deadpan humor o maging ang kanyang mga delivery sa kokonting linya. Aabangan ko ang mga susunod pa n’yang kayang ipakita.

Hindi lang naman sa direksyon at pagganap nahimlay ang spectacle ng produksyon. Maganda ang contrast sa pagitan ng ilaw (Meliton Roxas, Jr.) at stage design (Faust Peneyra), at ang paggamit ng monochromatic na katsa, abaca at iba pa sa costume design ni Gino Gonzales. Bagama’t malinis ang details ng mga damit, hindi ito kailanman nangangain ng eksena (at least para sa akin). Nasurpresa rin ako sa music ni Teresa Barrozo. Ito na siguro ang isa pinaka-conventional ang tunog sa kanyang mga ginawa at nakasabay ito sa daloy ng isang mas malaking vision. Sa dulo, malinaw na malaki ang naiambag ng aspetong teknikal upang makuha ang pansin ng mga pabata nang pabata na miyembro ng manonood. Kung isa sa mga ito ang hindi nakatawid, baka humihikab na ako sa kalagitnaan pa lang.

Naisip ko lang, totoo naman na napapanatili ang katahimikan ng isang bayan sa pagkakaroon ng mga patakaran. Mga bawal, mga hindi bawal. Dito nasusukat ang isang tao kung ang kanyang ginawa ay may karampatang parusa o wala. Sa tulong nito, natututong mabuhay ang mga nasa paligid na sagana sa harmony kapalit ng kalayaan na gawin ang kahit na ano mang naisin. Pero marami itong nasisikil. Pag-ibig, pagnanasa at iba pa. May ilan na pilit pa ring iginigiit ang nais at umaabot sa pagkakataon na subukang baliin (o baguhin upang maging mas angkop sa panahon) ang patakaran. Ang duke, halimbawa, ay hindi nagkasya na sumukat sa harap ng kanyang presensya. Kailangan n’yang maging “diyos” upang makita ang lahat at upang makapanghusga nang nararapat. Sa kabila ng ‘sandamakmak na headline ngayon, mukhang kinakailangan natin ng isang “duke” na hindi lang basta matuwid kundi mapagmasid din. O, kahit nakikita na ang lahat, nakakapaglapat din sana ng tamang panukat.

Ilang Tala Mula sa Panonood ng Musikal! (O, Kung Paano Nangawit ang mga Kamay ko sa Pagpalakpak)

Sa ika-45 na anibersaryo ng pagkakatatag ng Cultural Center of the Philippines, binuo ang isang revue mula sa mga musical production na naitanghal na. Tumutukod ang range mula sa “Walang Sugat” (ni Severino Reyes) hanggang sa kontemporaryo na “Rak of Aegis” (libretto ni Liza Magtoto). Sa pagbili pa lang ng ticket ilang linggo bago ito naitanghal kagabi (September 5), alam ko na na sobra akong mage-enjoy, mananariwa at muli’t muling aantabay para sa Filipino musical scene.

Walang masyadong gimik ang buong palabas. May ilang “words of wisdom” mula sa ilang performer pero hindi ito kailanman nakakabagot o nakakawala ng momentum. Itinahi-tahi lang ang tig-iisang kanta mula sa 22 (anim rito ay hindi ko pa napapanood) na palabas. Nagkakaroon lang ng pause kung kailangang mag-bow ng mga performer at lumabas ng stage. Maliban d’yan, tuluy-tuloy lang ang pagkumpas ni Gerard Salonga para sa Philppine Philharmonic Orchestra. Ang isang masidhing performance ay susundan ng isa pa at hindi ko yata matandaan ang number na hindi ako pumalakpak man lang.

Kung tutuusin, walang patapon. Maging ‘yong iba na mistulang underwhelming ay hindi pa rin talaga mahina. Naglipana ang technical problem o gusot at nakakatuwa na nangyari ang pinaka-glaring na mess sa “Lakambini” ni Ebe Dancel para sa [Rock] Supremo dahil naramdaman ko na sisiw itong mababawi. Sa mga unang linya, hindi maayos na nata-transmit ang sound sa microphone. Nagmumukhang naka-auto-tune ang mga lumalabas na boses. Akala ko ay kasali sa gimik pero hindi pala. Pero mahusay talaga si Ebe. Lumipad s’ya matapos ang aberya. At lumipad s’ya nang sobra-sobra. Pero aaminin ko na “Lakambini” ang pinakapaborito kong OPM para sa 2013.

Marami pa akong nagustuhan. Ang choral arrangement ng ilang kanta mula sa “Noli Me Tangere, the Musical” (ng tambalang Bien Lumbera at Ryan Cayabyab) na binigyang buhay ng Madrigal Singers ay sobrang sulit. Kung hindi man nakaka-goosebumps ay nakakapagdala sa ito akin pabalik sa ilan sa mga naunang taon ko ng appreciation sa panonood ng performing arts. Pero hindi masyadong represented ang musical stage noong 90’s. Wala ang all-time favorite ko na “Larawan, the Musical” (mula sa Filipino translation at libretto ni Rolando Tinio at musika ni Ryan Cayabyab pa rin). Malakas din ang hatak ng nasabing production dahil sa Tanghalang Nicanor Abelardo (na kadalasang ginagamit na lang ngayon para sa mga Broadway production na nagto-tour) rin ito mismo ginawa at nagkaroon pa ng extension, restaging at rekording (meron ako noong double-cassette). Kung hindi ako nagkakamali, si Rolando Tinio mismo ang direktor ng musical pero pumanaw s’ya bago pa man ito mag-opening night (kaya sinalo ni Tony Mabesa ang responsibilidad). At siyempre, ang “1896” ng PETA na kasing-groundbreaking din. Hindi rin masama kung merong isang representasyon sa pagka-pop ng musical theater scene mula sa Philippine Stagers Foundation o ang pagkaradikal ng tema kamukha ng “Lean, a Filipino Musical”.

Gusto ko rin ‘yong number ng “Batang Rizal” dahil malinis ang rendition nito kahit na pakiramdam ko ay aawit mula sa “Spring Awakening” sina Nicco Manalo at Nar Cabico. Enggrande rin ang dulo ng pinagsama-samang number mula sa “Caredivas”, “Maxie, the Musicale” at “Zsazsa Zaturnnah, ze Muzikal” kahit na medyo overbearing ang rason kung bakit inilagay sila sa iisang segment. Naintriga naman ako kung paano nailatag ang “Lorenzo” (na hindi ko napanood nang ipalabas ito) bilang bigatin ang mga tao sa produksyon (Nonon Padilla, Ryan Cayabyab at Paul Dumol na isa sa mga busy na playwright/librettist noong 90’s). Pasabog din katulad ng inaasahan ang “Aba! Ba-Boogie” mula sa “Katy!” Sa buong number na ito napatunayan na karapatdapat lang maging isa sa mga mukha ng Philippine musical theater si Isay Alvares. At hindi pinalipas ang gabi na hindi mapapamalas ang kanyang versatility sa bilang kasali rin sa number ng “Rak of Aegis” at “Himala, the Musical”. Ang huli, na isinulat mismo ni Ricky Lee ang libretto, ay hindi ko makakalimutan dahil pagkatapos ng palabas ay lumindol sa CCP kasabay ng paghingi ko ng autograph sa batikang scriptwriter. Meron s’yang sinabi noon. Hindi ko masyadong narinig pero parang may komentaryo yata s’ya na wala akong sinasantong natural calamity.

Maliban sa gilas ni Isay Alvares sa “Katy!” portion, marami pa akong hindi makakalimutan. Ang pagkawala ng virginity ni Mailes Kanapi sa pagtatanghal sa Main Theater ay hindi matatawaran, partikular ang ilang sandali na gumagapang s’ya pababa ng hagdan habang kumakanta ng “Titina” mula sa “Stageshow” (na libretto ni Mario O’Hara). Kilala ko s’ya sa pagiging unpredictable sa stage at isa itong halimbawa ng kanyang brand ng performance. Guilty plesure din ang whistle ni Nar Cabico sa “Multo ng Nakaraan” mula sa “Zsazsa Zaturnnah, ze Muzikal” (na tingin ko ay walang masyadong nakapansin) o ‘yong maiksing beatbox ni Myke Salomon sa “Saan Ka Man Dalhin” para sa “Caredivas”.

Sa totoo lang, nakakangawit palang pumalakpak kada isang pagtatanghal na mago-orgasm sa isang mahabang round sa finale. Hindi ako nasurpresa sa napiling kanta sa dulo pero kailanman ay wala akong tanong sa sinseridad nito lalo na’t nakita mo ang buong ensemble na magkakasamang namamayagpag sa iisang stage. Ito ang SONA ng musical theater sa Pinas. Walang duda na magiging maningning pa ang mga susunod na buhay nito dahil kitang kita sa tinig, galaw, gaslaw at indak ng mga performer ang pangako na hindi kailanman masisintunado ang entablado sa bahagi na ito ng mundo.

Cinemalaya 2014: Ikasampung Araw

“Bwaya” ang nag-uwi ng Best Picture (New Breed) para sa ikasampung edition ng Cinemalaya. Wala naman akong reklamo rito maliban lang sa mas gustong manalo ang “Children’s Show”. Mayroong haka-haka na ang isa sa mga jury ay nasa linya ng suporta sa mga ethnic minority at ang Best Picture ay nasa pagitan lang daw ng “Bwaya” at “K’na, the Dreamweaver” (na nanalo ng Jury Prize).

Hindi na rin surpresa ang ibang nanalo. Si Nora Aunor ay sureball na sa Best Actress sa Director’s Showcase. Hindi ako nagduda rito. Gusto ko rin na nanalo ang cinematography ng “Bwaya” at si Migs Cuaderno para sa “Children’s Show” na siguro naman ay hindi na kukuha ng character na kailangan ulit s’yang paliguan. Deserving din ang Best Picture (Director’s Showcase) ng “Kasal” pero inaasahan kong masusungkit din nito na ang Best Screenplay na isinulat ni Zig Dulay (napunta kay Aloy Adlawan ang premyo para sa “The Janitor”). Si Robert Arevalo ang una kong naisip na mananalo ng Best Actor (Director’s Showcase) para sa “Hari ng Tondo” (na gusto ko namang manalo sa Best Direction) pero ito ay bago ko mapanood ang “Kasal”. Tingin ko, mas malawak ang range at mas adventurous ang ipinakita ni Arnold Reyes sa pelikula.

In general, parang well distributed ang mga award. Hindi ito kasing tapang ng decision ng jury noong nakaraang taon kung saan halata kung sino ang tsina-champion nito. Pero hindi naman ito masyadong affecting. Mas nakakabahala ‘yong issue ng pag-upload sa Youtube ng mga pelikula noong nakaraang tatlong taon. Hindi naman ito hinayaan ng ilang concerned citizen sa industry sa pagbabasa ng kanilang statement noong awards night mismo. O baka ang mas higit na nakakakaba ay ‘yong direction ng Cinemalaya sa mga susunod na taon. Sana maitawid nila dahil isang malaking kagampan na ang nalikha nila para sa mga filmmaker at manonood.

Cinemalaya 2014: Ikasiyam na Araw

Ito ang pinakama-effort ang marathon dahil kailangang gumising nang maaga upang maabutan ang 10am screening. Kinakailangan din ng tolerance para sa limang palabas. Ilang tala:  

SHORTS B First impression: mas solid ang line-up nito kesa sa Shorts A at hindi naman dahil sa biased ako dahil kasali si Alchris Galura sa “Eyeball”. Nag-work sana sa akin ang “Indayog ng Nayatamak” (Joris Fernandez) kung mas steady ang camera work dito. Hinayaan na lang sana na ang mga subject ang sumayaw at binitiwan na ang malikot na lente. Hindi nakatulong na madalas na hindi nakukuha ang lower body dahil kahit ang footwork ay merong nais sabihin. Sobrang impressive ang “Lola” (Kevin Ang) dahil unang una, ito ang pinakamataas uri ng filmmaking sa mga kalahok, mula editing hanggang make-up at ang tamang paglapat ng mga Christmas song. Ikalawa, merong puso. Kahit na nasa genre ng horror, hindi ito naging mababaw. Ikatlo, solid ang storytelling. Hindi ko lang masyadong maintindihan kung bakit lahat ng zombie film ay “Walking Dead” ang reference. Ang pinakapambenta, katulad ng inaasahan bilang ang direktor ay galing sa mundo ng teatro, ng “Nakabibinging Kadiliman” (Paolo O’Hara) ay ang marubdob na aktingan ng dalawang bida rito na sina Sheenly Gener (na lutang na lutang ang matalas na body language) at Mara Marasigan (na namuhunan sa katahimikan at facial expression). Mababaw lang ang “Ina-Tay” (Chloe Ann Veloso) at minsan ay nakakasuka na ang pinaka-chunk n’ya ay kababawan pa rin. Pero naaliw naman ako sa ilang eksena. Natawa ako. Trite ang “Eyeball” (Christopher Nazareno) pero guilty pleasure na makita si Nico Antonio bilang loser. At siyempre, si Alchris Galura.

K’NA, THE DREAMWEAVER (Ida Anita del Mundo) Base sa mga naunang nakanood nito, nakakaantok daw ang pelikula. Marami rin daw nag-walk out at ang malala, mala-National Geographic daw ito. Hindi naman ako nakatulog. Napakihab, oo, pero hindi naman ako tumuka. Mababaw nga lang ang premise pero kahit papaano ay naabot naman ito sa pinaka-human na paraan na hindi kinakailangan ng stop-over sa peace and order situation sa Mindanao. Medyo kahawig nga lang ng “Limbunan” (Gutierrez Mangansakan II) ang punto kaya wala nang masyadong epekto sa akin ang redeeming value ng pelikula. Sa dulo, hindi naman puwedeng balewalain ang effort dito ni Lee Briones upang magkaroon ng fairy tale effect ang finished product.  

S6PARADOS (GB Sampedro) Technically, oks naman ang pelikula. Pero kamukha ng impression ng iba, sumasang-ayon ako na parang commercial film na ang pagkakagawa. Puwede naman itong ilako sa labas ng Cinemalaya at sigurado ako na hindi ito mabobokya. Wala akong tanong sa sinseridad ng materyal bilang nasa mga balita dati na may sariling koneksyon ang direktor sa mga usaping hiwalayan. Wala rin akong kaso na multi-character din ito na pinagbuhol-buhol sa isang wedding ceremony. Ang problema ko lang sa kanya, paglabas ko ng sinehan, wala akong masyadong napulot. Walang masyadong insight.

MAUBAN: ANG RESIKO (Lem Lorca) Ang pinaka-beef ko sa pelikula ay ‘yong effort ng cast upang maging immersive experience ang kanilang pagsasabuhay ng mga karakter sa isang community sa Cagbalete Island sa Mauban, Quezon. Maging ang accent ay naitawid nila nang maayos. Gusto ko ‘yong parang careless ang mga karakter at ang lahat ay dinadaan lang sa pagtagay ng lambanog. Hindi nga lang napalutang ang undertone nito (ang pag-inom, halimbawa, ay isang paraan ng cleansing). Nagmukhang wala talagang nangyayari ang mga eksenang walang nangyayari. Hindi rin masyadong nailatag nang maayos ‘yong mga isyu ng karakter ni Sid Lucero rito. Maganda sana kung mas madali s’yang maabot lalo na r’on sa eksenang nakatingin lang s’ya sa dagat at tumatagay sa sariling pagkalasing sa buhay. Gustung gusto ko ang tambalan dito nina Alessandra de Rossi at Jess Mendoza partikular ang isang eksena na magpapaluma kina Anna Marie Gutierrez at Daniel Fernando sa “Scorpio Nights”.  

A THIEF, A KID & A KILLER (Nathan Adolfson) Medyo underwhelming ang closing film ngayon. Fun naman ‘yong pagkakagawa at nakikita ko na mataas naman ang sensibility ng sumulat lalo na sa mga eksenang nagi-inject ng dry humor. Mahirap ding itanggi na engaging naman ito. Hindi nga lang masyadong satisfying ang resolution n’ya. Pero hindi naman ako nalugi kina Epy Quizon and Felix Roco sa pelikula.

POST-SCRIPT: Habang pauwi ng apartment mula CCP, biglang pumutok ang balita na na-upload sa Youtube ang lahat ng Cinemalaya film noong 2012 at 2013. Speechless ako hindi dahil napanood ko ito lahat kundi ang hirap ma-absorb kung anong nangyayari. Pagkakamali lang ba ito? Kung pagkakamali nga, sinasadya ba o hindi? Wala naman ako sa posisyon ng mga filmmaker upang magalit kung hindi sila nasabihan tungkol dito pero ramdam ko ang kanilang pighati. Sa kabilang banda, naiintindihan ko ang isyu ng accessibility bilang kadalasan na hindi naman nadi-distribute legally ang mga pelikula sa Cinemalaya. Minsan ay naiiwan sa dilim ang mga nais manood at walang ibang paraan upang matugunan ito.

Cinemalaya 2014: Ikawalong Araw

Muntik-muntikan akong ma-late para sa unang pelikula ng 10am. Limang pelikula sana para araw na ito pero kinansela ang "Kuwentong Gilas" ng walang dahilan. Ilang note (na isinulat sa Cinemalaya X Lounge sa 3rd floor):  

KASAL (Joselito Altarejos) One word: script. Maiksi lang ang timeline ng plot pero marami itong sinabi tungkol sa isang relasyon at ang limitasyon ng pagiging ilegal ng same sex marriage sa bansa. Pinapasok ang manonood sa buhay ng isang couple. Nakita natin silang nag-aaway, nakita natin ang vulnerability ng relasyon at ang pagiging prone nito sa tukso. Nakita natin silang magtalik, magtawananan at magbigay ng suporta sa kani-kaniyang pamilya. Character study rin ito ng isang discreet na lawyer (Arnold Reyes na sa tingin ko ay deserving ng Best Actor recognition) at ang pagiging safe n’ya na masaktan at magtiwala. Tungkol din ito sa whim ng kabiyak n’yang film director (Oliver Aquino) at ang walang sawang paniniwala sa pag-ibig. Ang baseline talaga rito ay ang statement tungkol sa same sex marriage at ang mga bagay na kaya nitong protektahan kapag naisabatas ito. Pero hindi kailanman isinubo sa manood ang gusto nitong i-preach. Subtle ang comparison na ginamit tungkol sa isang kasal na magkahiwalay naman ang loob (kasing subtle ng pagtanggal ng butones sa leeg ng barong ng groom). Naglipana rin ang mga maskara sa bahay ng couple at bahay sa probinsya bilang patunay na ang isa sa dalawa ay umaarte lamang.  

DAGITAB (Giancarlo Abrahan V) Hindi ako masyadong na-impress matapos itong mapanood sa unang beses dahil sa kaingayan ng isang babae sa may likuran. Wala s’yang ginawa kung hindi magbigay ng comment kamukha ng “Naka-move on na ‘yan kasi bagong shave!” o “Hindi ito (referring sa isang love scene) magugustuhan ni Neri (kung sino man s’ya)!”. Kinakailangan pa naman ng mabusising pagsiyasat sa mga sinasabi ng dalawang tauhan, sina Issey at Jimmy (Eula Valdez at Nonie Buencamino), na sa gitna ng paghihiwalay. Sa ikalawang beses kong panonood ng pelikula (minsan ko lang itong gawin sa Cinemalaya) noong huling araw ng festival, mas nabasa ko na s’ya. Merong itong inilatag na argumento tungkol sa tinatawag na sparks pagdating sa mga relasyon. Para sa mga hopeless romantic, isa itong malaking bagay. Kailangan munang kiligin. Sa kaso ng dalawang main character, pareho silang thinking person na nagsasama kahit absent ang tinatawag na sparks (sa ilang pagkakataon, ‘pinapakitang hindi makahabol ang isa sa kanilang pagtakbo sa UP). Naka-footnote ito sa isang batang couple na pareho ring thinking person. Hindi maiiwasang mapansin ang contrast ng literal na dagitab habang ipinapakita ang pagkalamig nina Issey at Jimmy sa isa’t isa: ang uling sa barbecue stand, ang apoy sa gubat, ang mga kandila sa simbahan, ang fireworks, ang pundidong bumbilya sa bahay at marami pang iba. Sa dalawang pagkakataon, ipinakita na tinupok ito bilang hudyat sa nakaambang realization. Sa dulo, patuloy itong nagtatanong kung kailangan ba talaga ang sparks. O kung nakabilanggo na sa isang tali, maaari bang pilitin itong ikiskis upang magliyab? Maraming eksena rito na hindi ko pa nakikita sa ibang pelikula. ‘Yong iba, nakapa-casual ng execution pero maraming sinasabi at matatas ang undertone. Visually stunning din ito. Ang tahimk na eksena sa beach ay hindi ko makakalimutan, ang lumulutang na sparks sa huling eksena at marami pang iba. Hindi ko rin makakalimutan sina Eula at Nonie rito, pati na rin si Martin del Rosario.  

1ST KO SI 3RD (Real Florido) Hindi ko nakitang pangit ang pelikula kumpara sa mga nasabi na ng iba. Dragging lang s’ya at predictable. May ilang pagkakataon na tumatawa ang mga manonood at para sa akin ay sapat na ito. Refreshing makita si Nova Villa bilang main character na nanganganib lamunin ng isang closure na hindi maisara-sara.

Cinemalaya 2014: Ikapitong Araw

 Maaraw ulit noong Huwebes. Wala akong papanoorin sa 3:30pm slot kaya nagpagupit muna at nagrelaks. Ilang tala:  

THE VOYAGE OF THE BALANGAY (Minda Ponce-Rodriguez) Unang impression ko, sayang. Maganda sana ‘yong konsepto para sa isang docu na ma-capture mo ‘yong essence ng adventure sa pagtatangkang ma-simulate kung paano maglayag ang mga ninuno natin noon gamit ang balangay. Pero kulang ito. Maraming pagkakataon na kailangan pang ikwento ng mga kasali sa voyage ang mga nangyari. Bakit hindi ito nakuha sa camera? Parang nagmukha tuloy accidental lang (at puwede nang patawarin) ang pagkaka-document.  

EDNA (Ronnie Lazaro) Disappointing. Sobrang disappointing. Ang ganda sana ng cast: Irma Adlawan, Frances Makil-Ignacio, Ronie Lazaro, Sue Prado, Nicco Manalo, o maging si Kiko Matos. Refreshing treat din na si Ronie Lazaro ang nagdirek nito. Ang problema: script. OK, gets ko na para ito sa mga OFW at nararapat lang naman talagang bigyan sila ng nararapat na papuri (ang Edna, halimbawa, ay puwedeng word play ng EDSA na attributed sa People Power). Gets ko rin na madalas na hindi sila appreciated kapag umuuwi. Marami nang pelikula sa mainstream ang tumalakay nito. “Anak” ni Rory Quintos o ‘yong “A Mother’s Story” ni John D. Lazatin. Pero ang OFW rito ay sobrang minalas naman at lahat na yata ng kabulukan ay naranasan n’ya. Sige, granted na exaggeration ito para lang makapag-drive ng point. Pero sana, humihinga naman ‘yong script. Wala man lang mabuting bagay na nangyayari sa bida at napakahirap maka-relate kapag ganito (considering na magkakaroon ito ng commercial run). Kahit sa maliit na community sa probinsya, wala namang ganito kademonyo na combination ng mga kamag-anak. Maging sa mga decision sa direction, andami ring hindi na kailangan. Halimbawa, ‘yong tight shot sa love scene ng dalawang character ay mahirap maipaliwanag kung bakit kailangang bumabad. May ilang haka-haka na nabago raw ang ending ng stage adaptation ng “Bona” para sa PETA na isinulat din ni Layeta Bucoy. May pakiramdam akong ‘yong frustration n’ya na magupit ang gusto n’yang ending sa dula eh ibinuhos n’ya rito sa pelikula.  

VIRGIN PEOPLE (Celso Ad Castillo) Sana kaya kong makapagbigay ng input tungkol sa color grading at restoration upang ma-justify ang viewing experience sa digitally remastered na version na ito ng pelikula ni The Kid. Malinis naman ang pagkakalapat ng technology. Mukhang fresh meat. Pero sa panonood mismo noong film, medyo nakita ko ngayon na sexist s’ya. Isang lalaki na mistulang hulog ng langit ang nananalasa sa tatlong magagandang birheng babae. Parang hinugot ang premise mula sa isang pantasya ng isang macho. At some point, wala namang masama sa execution dahil malapit ang pagkakahulma nito na maging Biblical ang reference. Nag-work sa akin ‘yong vision. Bagama’t in-attempt na maging titillating ang mga sex scene, conscious naman ito na maglahok pa rin ng pambalanse. Ang lucky bastard na character na si Isaac, halimbawa, ay merong speech problem. May love scene din na nakikipagpalitan ng frame sa isang agila na kumakain ng isda.

Cinemalaya 2014: Ikaanim na Araw

Ngayon lang unang beses nagpakita ang araw sa itinakbo ng festival. Nakakalungkot na nasa kalahati na ako. Ilang note:  

DOCUMENTARIES FROM GMA NEWS CHANNEL Suki na sa Ani segment Cinemalaya ang isa o dalawang docu mula sa GMA 7. Good to have din naman dahil walang pagkakataon na mapanood ito minsan sa TV. Sa taong ito, naka-focus ang twinbill sa mga batang inabandona. Ang una ay ang “Dungkoy” (Sigrid Bernardo) na tumalakay sa kakaibang set-up ng batang ulila na nag-aalaga sa lola na bedridden. Kahit mabigat ang materyal, nakuha ng direktor na ma-highlight pa rin ‘yong sense of humor n’ong bata. Walang ipinagkaiba ang subject ng “Ulilang Lubos” (Joseph Laban). At mukhang matalino ang bata. Nakaka-distract lang na halos buong docu yata ay merong musical score.  

RONDA (Nick Olanka) Madali namang makuha ‘yong gustong iparating na immersion kung gaano nakakapagod at nakakabagot ang pagroronda ng kapulisan sa Maynila. May ilang shade ng pagka-noir ng City After Dark pero hindi ito masyadong nag-push pagdating sa mga makukulay na karakter. Gets ko rin ‘yong gustong iparating na maraming pulis ang nasasakripisyo ang kalidad ng relasyon nito sa pamilya dahil sa serbisyo. Gusto ko si Ai-Ai delas Alas dito lalo na sa effort n’ya to underact.  

HARI NG TONDO (Carlitos Siguion Reyna) Ito na siguro ang may pinakamarami at pinakamadalas ang reaction mula sa audience. Isang bagay na kahit sa mga slapstick na mainstream movie ngayon ay hindi ko na nararanasan. Bumenta ang pagka-entertaining n’ya, ang timing ng direktor sa comedy at ang eksaktong pagkaka-visualize sa mga punchline ng script (sobrang marami ito). Hindi ko ito inaasahan dahil nakasanayan natin ang direktor sa drama. Noong una, nakokornihan ako sa materyal pero nagpadala na lang ako sa anod na isa talaga itong entertaining film. Naisip ko dati na parang hindi politically correct, na parang isa na naman itong maling pagtingin sa mga mahihirap. Pero sa kabilang banda, maligned din naman ang take n’ya sa mga mayayaman kaya patas lang. Parody kung parody na may kasama pang Greek chorus. Gusto ko ang pagka-game ng cast, ‘yong bilis ng mga eksena at ‘yong sobrang klaro ang vision ng gumawa.  

#Y (Gino Santos) Ito ang isa pang entry sa New Breed na dinala ako sa kakaibang mundo. Akala ko ay masyado na akong familiar sa mundo ng kabataan pero hindi pa rin pala. On paper, tungkol ito sa angst at mindset ng bagong henerasyon. Gusto lang sabihin na kinakailangan nila ng mas maarugang atensyon upang lubos na maintindihan. Pinakanakuha ako na hindi ito direktang nagpaliwanag kung bakit nakarating ito sa dulo. Kung ipapanood ito sa mga parents, magandang i-highlight ‘yong point na baka sa huli ay hindi pa rin talaga sila maintindihan. Tingin ko, kasing-relevant din ito ng nira-rally ng ibang kalahok sa New Breed. Malinaw rin ang boses ng pelikula. Nag-uumigting ‘yong energy n’ya, nakakahawa. Refreshing. Mula sa editing hanggang sa cinematography, distinct ang pagiging youthful n’ya. Kahit ‘yong script, may sarili ring dating. Walang masyadong arko at well earned ang umpisa at huli. Mahusay rin ang cast. Hindi ako dati nagagalingan kay Elmo Magalona pero lumipad s’ya rito. Baka nakatulong na ang karamihan sa speaking lines ay nasa English. At hindi rin nagpahuli ang tatlo pa n’yang kasama: Kit Thompson, Sophie Albert at Coleen Garcia.

Cinemalaya 2014: Ikalimang Araw

Nararamdaman ko na nang konti na hassle nang bumangon dahil sa bed weather noong Martes. Pero sugod pa rin para sa mga sumusunod:  

JEEPNEY (Esy Casey) Gets ko naman kung ano’ng gusto n’yang gawin. Philippine jeepney bilang piping saksi sa history at economy ng bansa. At noble ‘yong idea. Wala lang ‘yong mga inaasahan kong pasahero sa dyip bilang interviewee: estudyante, nagtitinda ng gulay sa palengke, mago-opisina at iba pa. Guilty pleasure ‘yong maiksing oras na naka-allot sa pop art. I don’t mind kung d’yan na lang sana nag-focus ‘yong docu. Wala rin naman akong masyadong napiga mula sa mga napiling subject. Ang lakas lang ng undertone na nakuha natin sa mga Kano ang jeep kasabay ng ideya na pilit na sumasagot ang mga subject sa English.  

SHORTS A Clearly, “Asan si Lolo Me?” (Sari Estrada) ang pinaka-stand-out sa collection na ito. Witty, not too artsy, visual at kumpleto ang pagkukwento. Nahulaan naman ng katabi ko sa Main Theater ang dulo ng “Mga Ligaw na Paruparo” at hindi naman ito mahirap hulaan. Memoir-ish ang “Tiya Bening” (Ralph Aldrin Quijano) pero masyadong personal para makakonek sa audience. Zoned out naman ang “The Ordinary Things We Do” (David Corpuz) at medyo tinatamad akong i-explore kung ano ang gusto nitong sabihin. Mukhang statement ito sa gender equality pero nakaguhit mismo sa short film ang borderline sa kasarian. Guilty pleasure sa akin ang “Padulong sa Pinuy-anan” (Eden Villarba) para sa ilang emotion. Pero preachy ito at halos isubo na ang gustong ipa-absorb sa manonood.

BWAYA (Francis Xavier Pasion) Paglabas ko ng sinehan, ang unang naiwan sa akin ay ang rehistryo ng Agusan marsh sa screen. Tahimik ito, payapa at parang natural light lang ang ginamit na ilaw. Hindi ito naghuhumiyaw at nagsasabing s’ya ang bida sa pelikula kahit na breathtaking na mismo ang nasabing lugar. Dahil dito, maayos na naipinta ang contrast ng pagiging kalmado n’ong community (kabilang ang relasyon ng mga tao rito) at ang turmoil mula sa trahedyang naganap. Pero sa kabila ng mga kaganapan, restrained pa rin ang execution ng mga eksena. Marami itong pause para malunok ang gustong iparating at hindi kailanman nagmamadali. Bunga ba ito ng input mula kina Bing Lao na at some point ay attributed sa Cinemalaya bilang creative consultant at Sherad Sanchez na taga-Cinema One Originals naman (dati)? Hindi ko inaasahan na maternal pala ang materyal at tingin ko, justified naman ang pagkakapasok. Katulad na inaasahan, impressive si Angeli Bayani rito pero si Karl Medina ang halos hindi ko na makilala at parang nilamon na ng kanyang karakter (kahit limitado ang eksena).

Cinemalaya 2014: Ikaapat na Araw

Unang weekday para sa festival at ito ang mga napanood ko:

PANGALAY: ANG PAGBABALIK SA TAWI-TAWI (Nanette Matilac) Classic case ito kung saan ang subject ay mas malawak pa sa docu mismo. Ngayon ko lang narinig ang pangalan ni Ligaya Fernando-Amilbangsa (at matapos mapanood, parang nakakahiya na tuloy aminin). Ganoon pala kalaki ang contribution n’ya sa pagsasaliksik sa mga sayaw sa Mindanao at kung paano n’ya ito dinala sa Maynila (considering na taga-Luzon talaga s’ya). Basic lang din ang docu pero may progression naman ito. Unang tatlong minuto pa lang, naisalpak na n’ya ang geography ng Tawi-Tawi at ang halaga ng pagbabalik ng subject sa lugar na kanyang iniwan matapos mamayapa ang asawang kapatid ng datu. Ipinakita rin partly ang kanyang personal na buhay. Pinakagusto ko ay ‘yong halos hindi magkasya sa camera ang nagsusumigaw na passion ng subject sa pagsayaw. Dito siguro pinakanagtagumpay ang docu, ‘yong pagpili ng mga tamang imahen upang makabuo ng isang karakter. Hindi ko na inaasahan ‘yong dulo at kung paano tinalakay ang patutunguhan ng pangalay sa history ng Philippine dances. Kumbaga ay hindi lang huminto ang pelikula sa pag-capture ng passion ni Ligaya Fernando-Amilbangsa kundi naki-rally rin ito sa mga gusto n’yang iparating. Bonus na lang na pagkatapos ng screening ay nagpakita ng sample ang subject (70 years old na s’ya) at wala akong nagawa kundi humanga.

Dahil mas maaga sa inaasahan na natapos ang Pangalay, nagawa ko pang sumingit sa docu segment ng Ani (Gawad CCP 2013). Honest to goodness ang “Saka” (Harold M. Calderon) pero parang tamad sa akin ang immersive na take na ito tungkol sa SONA ng agrikultura. Mahirap panoorin ang “Tortyur sa Ilalim ng Martial Law” (Milo A. Paz) at ito naman ang gusto talagang iparating ng dokumentarista. Essential viewing din ito lalo na sa mga kabataang walang alam sa period na ‘yon ng Philippine history.

SUNDALONG KANIN (Janice O’Hara/Denise O’Hara) So far, ito ang pinaka-engaging na New Breed na entry na napanood ko kung ang pagbabasehan lang ay ang reaction ng mga tao sa loob ng Little Theater. Madali naman talagang maabot kapag ang subject ay mga bata lalo na’t nalalagay sila sa peligro. As it is, ayos naman sa akin ‘yong finished product. Ang problema ko lang sa kanya, hindi na ako masyadong nabigyan ng espasyo upang namnamin s’ya. Isiniwalat na lahat. As in lahat-lahat, wala nang itinira. Kapag hindi pa naman nakuha ng manonood ang naghuhumiyaw na statement nito kung gaano ka-horror ang war, ewan na lang. Maliban d’yan, klaro naman na hindi ko nakitang amateurish ang filmmaking part. ‘Yong production design, naalagaan. Period movie pero hindi ko nakitang tinipid o mukhang minadali. Kahit ‘yong aktingan, bagama’t hindi ito ang best ensemble so far, nakita ko naman ang kayang ibuga pagdating sa pagpapa-motivate sa mga bata. At hindi ko rin nakita ‘yong pressure na ang mga direktor ay pamangkin ni Mario O’Hara. Magkaiba sila ng approach at walang mga poesiya.  

THE JANITOR (Mike Tuviera) Ilang minuto bago matapos ang pelikula, siguradong sigurado ako na genre movie ito. Malinis ang pagkakagawa at sa loob ng isa at kalahating oras, hindi ko namalayan na nasa CCP Main Theater ako. Kung na-implore pa nang mas ekstensibo ‘yong mga fight scene, kamukha noong para sa huling dalawang salarin, puwedeng isa ito sa pinakaepektibong action film sa bagong era. Pero iba pala ang gusto nitong tahakin sa mga huling minuto. Medyo disjointed pero baka ganito ang direksyon na nais sanayin ng sumulat na si Aloy Adlawan. Malakas kasing makabasag ng kumbensyon pagdating sa pagsusulat. Ida-drive sa isang kalye sa 2/3 ng pelikula at biglang liliko pala sa ibang kalye sa huling 1/3 (medyo ganito rin ‘yong “Third Eye” dati ni Carla Abellana). Kung kayang panindigan ito, hindi na masama. Maliban sa kalinisan ng pelikula (‘yong editing na lang, naghuhumiyaw na ibigay sa pelikula ang award para sa Best Editing), gusto ko rin ‘yong dark na commentary n’ya sa kapulisan. Trite na pero hindi ako nagsasawa dahil hindi dapat binabalewa. Magandang makarating ito sa mas malawak na movie viewing public upang ma-magnify ang gustong sabihin.  

MARIQUINA (Milo Sogueco) Sa kabuuhan, isa itong family drama at ang tema, bagama’t hindi kasing eventful ng mga naglipanang teleserye, ay pamilyar at madaling maabot. Distinct ang materyal sa isang city pero kung tutuusin, lahat ng emosyon dito ay kasing generic din naman sa ibang lugar. Tahimik nga lang ang pagkakakuwento, kasing tahimik n’ong Marikina River na s’yang naging saksi sa ilang buhay (at kamatayan) ng mga tauhan sa pelikula. Tungkol din ito sa mga sapatos at kung paano nagkaroon ng koneksyon ang economic situation ng bansa sa upper middle class o sa isang komunidad ng shoemaking industry. Sa kabila ng katahimikan, na-hook ako sa buong palabas. Siguro primarily dahil sa cast at dahil well defined ang mga karakter. Mylene Dizon is never boring on screen. ‘Yong presence n’ya ay presence ng isang makabagong babae na malakas ang loob at hindi agad-agad nagpapa-outwit sa buhay. Malinaw ang kaibahan nito sa kanyang ama na kahit sa negosyo ay mabilis mapanghinaan ng loob. Si Ricky Davao ay wala na yatang hindi kayang gawin (considering na kakanood ko lang sa kanya sa “The Janitor” bilang isang conniving na police officer) at nakuha n’ya ako rito bilang isang ama na nag-uumalpas ang mga kinikimkim na emosyon. Nakita ko sa kanya ang bigat na dinadala, ang pag-ibig na hindi na matutumbasan at ang pagsuko sa mga bagay na hindi na maiibalik. Ang asawang si Che Ramos-Cosio at ang kabit na si Bing Pimentel ay epektibo rin. Kitang kita ang contrast sa kanilang characterization (ilan ito sa mga nagustuhan ko sa sinulat ni Jerrold Tarog dito). At ayaw ko mang aminin, mahusay si Barbie Forteza sa ginawa n’ya sa pelikula.

Cinemalaya 2014: Ikatlong Araw

Line-up-wise, hindi masyadong eventful ang ikatlong araw para sa akin. Ilang tala:  

ANI: GAWAD CCP 2013 SHORT FEATURE WINNERS Sa limang ipinalabas (kabilang ang napanood ko nang “Death Squad Dogs” na nagustuhan ko sa unang pagkakataon), ang common sa kanilang lahat ay nakapaglatag pa rin ng kuwento sa maiksing panahon na walang conceit na idaan sa pagiging artsy o pagpapakalalim (dahil ba dapat nasa experimental na kategorya ito, kung gan’on?). Patok sa akin ang narrative ng “Punla” (Kenneth Mandrilla) at ang imahe ng tumubong halaman sa ilalim ng see-saw. Pero sa “Ang Walay Kahumanang Adlaw” (Glenmark Doromal) ako pinakanakuha. May sundot ang content (unrequited love) kahit na paulit-ulit na natin itong nakita at hindi ako magsasawa. ‘Yong waiting game dito ay pinamukhang kasing common at kasing infinite ng araw.

ANI: KAPAMPANGAN CINEMA MOVEMENT SHORT FEATURE Una, masayang makitang mamayagpag ang (Kapampangan) regional cinema at mas masayang malaman na meron itong org upang maisulong ang artistry. Sa apat na napanood ko, pinakagusto ko ang pagiging personal ng “Lisyun Qng Geografia” (Petersen Vargas). Parang napaka-vivid pa kasi n’ong detalye rito, parang kakahugot lang sa alaala (na hindi mabilis mabura). Dito nag-work sa akin ‘yong short film kahit na wala itong masyadong arko o kung anu-anong statement. Bittersweet. Tender. At sino ba ang makakalimot sa atin ng first love? Hindi ko masyadong makita ang tinutumbok ng “Matwang Dalaga” (Carlo Catu) maliban siguro ang ma-capture sa pinaka-Fernando Amorsolo na feel ang Mt. Arayat. Pero basically, tungkol ito sa mga life changing decision. Kamukha ito ng “U.S.F.A.” (Jason Paul Laxamana). Tungkol din sa mga desisyon ang tema na inilatag sa angst at humor (na reminiscent sa akin ng sensibility ni Victor Villanueva). Mukhang fun ginawa ang “Cabatingan” (Brianne Amparado) at promising i-explore ‘yung genre na purely socio-economic ang commentary.  

CHILDREN’S SHOW (Roderick Cabrido) Sa hinaba-haba ng panonood ko sa Cinemalaya, bihira sa akin ‘yong mga pagkakataon na unang sabak ko pa lang sa New Breed ay very satisfying na agad. Medyo delikado rin ang ganito dahil nagse-set ito ng kakaibang standard sa iba pang kalahok. Sa unang impresyon, ang pelikulang ay parang nasa kaparehong breed ng mga nauna nang pelikula sa Cinemalaya: Ranchero, Cuchera, Oros, Quick Change. Dinala ulit ako sa isang mundo na hindi ko pa nakikita (kahit sa TV man lang). Pero hindi ito ang pinaka-beef ng pelikula. Tungkol pa rin s’ya sa survival mula sa perspektibo ng dalawang bata na maagang ninakawan ng kainosentehan. Malinaw ang gusto nitong ipakumpara sa pagitan ng boksing at totoong laban sa buhay. At madalas na natatalo ay ang mga bata mismo. Impressed ako sa mga sinulat ni Ralston Jover at hindi kakaiba ang pelikulang ito. Madalas na tinatalakay n’ya ang dungis ng Pilipinas at, nitong mga huli, sinasahugan n’ya ng mumunting magic realism. Ang nakakatakot na boses sa “Porno”. Ang doppelganger sa “Bendor”. May kakaibang statement ito kung ganito na ang pagtingin sa socio-economic na estado ng bansa. Dito ako unang-una nakuha ng pelikula. Kumbaga, script-wise, nag-meet ang inaasahan ko at ang final product. Ikalawa, halatang merong mata ang direktor. Maraming storyteller ng ganitong genre (kung matatawag mang genre) ang hindi masyadong gifted sa visual. Bonus na lang ang kanyang deliberate na humor sa mga eksena ni Kara. Mukhang conscious s’ya na masikip higupin ang tema at nararapat lang na sahugan ito ng ilang breather. At panghuli, sinelyuhan nito na mahusay talaga si Buboy Villar na dating child actor. Kitang kita ang dedication n’ya sa physicality ng karakter habang tumutulay pa rin sa dramatic realm n’ong materyal.  

DON’T STOP BELIEVIN’: EVERYMAN’S JOURNEY (Ramona Diaz) Masyado nang trite ang materyal. Interesting sana ito dahil sa tinatawag na Pinoy Pride pero parang wala namang naiangat ang docu upang gawin itong interesante. Very basic. Simple. Formula. O, siguro wala akong masyadong napulot kay Arnel Pineda na hindi ko pa naririnig dati.

Cinemalaya 2014: Ikalawang Araw

Ilang note sa ikalawang araw:

ANI: GAWAD CCP 2013 ANIMATION AND EXPERIMENTAL WINNERS Ito ulit ‘yung pagkakataon na makahabol sa mga animation at experimental films na hindi ko napanood noong isang taon (sa layo ng UPFI, halimbawa, at ang mga schedule nila na hindi masyadong friendly sa mga nagtatrabaho ng 8-to-5 sa Makati o Taguig). O, puwede ring gusto ko lang din talagang sulitin ang festival pass. Pero masaya ang line-up. Napanood ko na ang “iNay” (Carl Papa, na isang masugid na Cinemalaya patron) at hindi pa rin nagbabago ang kurot na ginawa nito. Siguro medyo biased kung sasabihin kong alam ko ang pinaghuhugutan ng director at ito primarily ang rason kung bakit ko nagustuhan ang pelikula. Sa kabilang banda, ang medyo extensive na animation na ‘pinakita ng “Milky Boy” (Arnold Arre) ay kasalungat naman pagdating sa bigat (o gaan) ng tema. Tungkol ito sa isang loser na nais kumawala sa isang loser na character. May konting pahapyaw sa mito ng pagiging superhero na nakasalang sa mala-Star Cinema na formula. At umobra sa akin ang concoction na ganito. Bittersweet naman ang “Ang Tala” (Arlei Dormiendo) at striking ang mga imahe ng “Ang Libingan ng mga Pantas ng Perya” (Joyen Santos).

ASINTADO (Luisito Ignacio) Na-turn off ako sa speech pa lang ng direktor sa introduction nito para sa pelikula. Sabi n’ya (hindi eksaktong salita), “Hindi ako makapaniwala na sa halagang P3.5M ay makakagawa ka na ng isang obra. At ang obra na ito ay ang Asintado”. Una, hindi obra ang pelikula para sa akin. Ayoko nang mag-focus sa kung ano dapat ang feel o vision ng isang Cinemalaya entry pero sabihin na lang natin na ang isang makatotohanang materyal ay kinakailangan ng isang makatotohanang perspektibo (though inaamin ko na masyado itong relative at demanding pakinggan). Bakit nakakairita sa lahat ng eksena si Rochelle Pangilinan dito? Bakit maraming manang (tiya, ina, kamag-anak siguro) sa bahay ni Gabby Eigenmann? Sila ba ang mga producer ng pelikula? Sa unang sampung minuto pa lang, asintado na ang itatakbo ng materyal. Pero promising ang umpisa sa pagiging talky ng mga nakatira sa purok (mga tsismisan at iba pa) at bumabad ang camera sa mga ganitong eksena. Hindi masama. Nag-umpisa lang dumating ang delubyo nang nararamdaman mo nang nagaganap na ang premonition na nakita mo sa unang sampung minuto. At hindi nga nagkamali. Ang masama rito ay ubod ng sama. Ang mabuti, ubod ng buti. Klaro naman ang limitasyon. Sana man lang ay ginawang interesante and dina-drive nitong denouement.

SEARCHING OELLA (Jonah Añonuevo Lim) Lost ako sa pelikulang ito na attributed sa Mapua Institute of Technology. Mabuti na lang at isang oras lang ang itinagal. Wala na munang kwestiyon sa kakulangan nito sa aspetong teknikal kahit na maraming student film na kasado ang mataas na standard sa cinematography, sound at iba pa. Ayos lang din sa akin na meron itong mga twist sa dulo at isa pang twist pagkatapos nito. Wala ring kaso sa akin kahit na mababaw ang research sa retrograde amnesia. Ang pinakaayaw ko ay ‘yung paggamit ng fluidity ng sexuality bilang isang resolution na happy ending, na para bang ang pinakamabigat na nangyari sa lead character ay ang paninibago sa kanyang kasarian at ang pinakalunas dito ay Biblical pa rin at ayon sa nakasanayan ng society.

HUSTISYA (Joel Lamangan) Surprise, surprise! Napaka-rare para sa isang Lamangan film na ang naaalala kong eksena ay ‘yong mga tahimik at wala lang, hindi ang mga pasabog na breakdown scene at histrionics. Oo, meron pa ring eksena (murder scene, last frame, etc.) na tipong ire-rave ng FAP o FAMAS (kesa YCC o Urian, halimbawa) pero mas nakakarami ang kasalungat nito. Ang mga paglalakad ni Nora sa mga kalye ng Maynila ay isang indikasyon kung gaano s’ya nagbe-blend bilang isang pangkaraniwang ale. At may gusto itong sabihin tungkol sa pilosopiya ng pelikula. Ang karakter na si Biring ay nabubuhay sa paga-outwit sa kabulukan ng Pilipinas. ‘Pinapakitang nasusuhulan n’ya ang opresyon sa ilang pagkakataon pero ang lahat ng mabubuting bagay ay may hangganan. Ang gown ni Nora sa gabi ng premiere ay kalahating puti at kalahating itim. Tila naisip na ng kanyang stylist ang karampatang suot para sa pelikulang tumatalakay sa pagtitinikiling sa kabutihan at kasamaan. Ang Ricky Lee na nakita ko rito at malakas maka-reverse psychology. Hindi na ito tahasang pumapatungkol sa kaapihan. Parang tumanggap s’ya rito ng pagkatalo sa sistema at tiningnan na lang ang society nang may pagsuko (o para sa iba, maturity). Pero may pagsuko nga ba? Ang halakhak ni Nora sa isang hindi makakalimutang eksena ay halakhak ng comfort o pagiging at home sa isang panig ng kulay. Convenient na s’ya sa pagkabulok. At dito ako nagkaroon ng discomfort bilang isang manonood. Without being too preachy, nakapaglatag ito ng reflection na sa tingin ko ay mananatiling napapanahon. Ito na siguro ang Joel Lamangan film na pinag-isip ako. Naroon pa rin ang mga signature na decision n’ya kung paano ie-execute ang eksena pero naaliw ako na parang nag-level up s’ya rito. Pati ‘yung ibang teknikal, naalagaan. Pati ang treatment n’ya kay Nora, light lang at punung puno ng kampante na hindi kailangan ng isang mahusay na aktres sa pelikula ang sigawan at iyakan.

Cinemalaya 2014: Unang Araw

Mahigit isang buwan yata akong diyeta sa pelikula bago umapak sa CCP para sa taunang festival na ‘to. Well, nabasag lang noong pinanood ko ‘yung “Like Father, Like Son” (Hirokazu Koreeda, 2013) sa eroplano noong isang araw, habang bumabaybay sa isang matagtag na bahagi ng biyahe dahil sinasalubong daw ang isang bagyo, sabi ng piloto. Kinakabahan ako at naiiyak nang magkasabay. Noon na lang yata ako nakaranas ng ganoon ka-ekstensibong turbulence (ang huling natatandaan ko ay noong 2003 pa). At hindi masama ang pelikula (character study na idinaan sa father and son relationshiop) upang paiyakin ako habang pasulpot-sulpot ang kaba. Noong lumapag nang matiwasay ang eroplano, ang una kong naisip, “Putsa, makakapag-Cinemalaya pala ako!” Alas-5 ng hapon pa lang ay nasa tagiliran na ako ng CCP. Umaambon. Mahaba na ang pila sa dalawang butas ng box office sa ibaba at may ilang press at patron na rin sa lobby ng Main Theater. Sa unang pagkakataon, ipinasok sa loob ng Tanghalang Nicanor Abelardo ang opening salvo ng festival. At mukhang wala akong kawala kundi panoorin ang ceremony bago isalang ang opening film. Iniiwasan ko kasi ‘yung mga trailer kapag ‘pinapakilala na ang mga kalahok. Mas maayos ang flow. Hindi magulo ang traffic ng mga manonood na dati-rati ay pinaghalong pumipila para sa opening film at nanonood ng recognition.

Anyway….  

DOCUMENTED (Jose Antonio Vargas) Maraming ginawang impression ‘yung docu tungkol sa isang illegal, este, undocumented immigrant (si Jose Antonio Vargas mismo) na patuloy na nakikibaka sa kanyang papeles. ‘Yong balls ng subject eh mala-Michael Moore ang dating sa akin. May isang eksena rito kasama ang presidentiable na si Mitt Romney at ilang bigatin sa mundo ng newscast sa US. Nandoon ‘yong tahasang pagtulay n’ya sa alambre at ang maaaring kapalit nitong deportation. Sa aspetong ito ng katapangan, hindi lang bilang isang kababayan o isang Asyano na madalas na ma-stereotype na tahimik at mapagkimkim, kundi nabibilang sa minority, humanga ako sa subject. Sa kabilang banda, lumihis bigla ang docu sa isang avenue kung saan tinumbok naman ang isang literal at figurative na distant relationship ng anak sa US at kanyang ina sa Pilipinas at ang kanilang hindi pagkikita sa loob ng mahigit 20 taon. Naisip ko, dalawang buwan ko nga lang hindi nakita ang nanay ko, malaking bagay na. Paano pa kaya ang dalawang dekada? Dito umusbong ang puso ng docu na hindi ko nakita sa mga ginawa ni Michael Moore. At nanganak ito nang nanganak hanggang nasukol ako sa ilang eksena at nasundot. Kung tutuusin, wala akong masyadong makitang aspeto sa docu na lutang ang pagka-Pilipino ng materyal maliban na lang na Pilipino talaga si Jose Antonio Vargas at nasa Pilipinas ang kanyang ina. O, ‘yung fascination ng subject na lumiko sa pagpapaigting ng drama (may mga eksenang ‘pinapakitang nagbe-breakdown scene s’ya o nagpupumigil umiyak) bilang isang bansa tayo ng melodrama at teleserye. Ang lahat ay sumisipol sa kanyang pagiging Amerikano, ang kanyang kontribusyon sa kapwa Amerikano at sa ikakaaliwalas ng mga batas na sasaklaw sa mga Amerikano. Maaari ngang walang katumbas na prestige ang pag-uwi sa bansa kung mamamasukan, halimbawa, sa ABS-CBN o GMA, pero sa dulo ay serbisyo pa rin naman ito sa kapwa kasabay ng pagkakataong makapiling ang sariling ina at mahanap pa ang sarili. Lumabas ako sa sinehan na nagtatanong kung bakit ba hindi na lang s’ya umuwi. At mukhang ang sagot dito ay dahil ayaw n’yang sumuko sa laban na kanyang sinimulan. Maliban sa mga borloloy ng mga inilatag nito tungkol sa usapin sa human rights at immigration, lumalabas na ang sentro ng docu ay isang character study ng katapangan, hindi matanggihang koneksyon ng anak sa ina at patuloy na pagsiyasat sa kaakohan.