Late na (mga
October o November) nang tanggapin ko ang katotohanan na malamlam ang ganap sa
Philippine Cinema ngayong 2015. Puwede rin namang aktibo talaga ito pero baka
ako ang malamlam ang pagtanggap dito. Siguro, mas magaslaw lang ang mga pet
peeve ko sa film appreciation ngayong taon kesa noong mga nakaraan. At
nakakalungkot ang realization na ilan sa mga ito mismo ang future ng pelikula
sa bansa.
Ang gusto ko
talagang sabihin, sana may sindi ang 2016. Maikyat sana ng isa pang baytang ang
diskurso pagdating sa pelikula. Nailatag na ng social media ang platform eh.
Kailangan na lang talagang mas maging open-minded (clap, clap, clap, suntok sa
hangin paitaas, “yes, powerful!”) sa pagsalo ng mga birada kung bakit
nagustuhan o hindi nagustuhan ang isang pelikula. Tama na ‘yong pagiging
dismissive. Tama na rin ‘yong mga pa-bitch na galawan. Kokonti lang ang mga
film critic na may karapatang gumawa n’yan at ibigay na natin sa kanila ‘yan.
Personally,
nakadagdag siguro ng lamlam na walang feature length sa Cinemalaya ngayong
taon. Hindi naman sa sinasanto ko ‘yong festival pero ang ganda kasi na merong
venue para mag-usap at makapagpalitan ng listahan. Hindi puwedeng itanggi na
maraming ginto sa mga ganitong kalakaran. Hindi na rin naman masama na maraming
umusbong: unang Sinag Maynila, ‘yong unang beses na nagkaroon ng line-up ng
local film sa World Premieres Film Festival, ‘yong ikatlong taon ng QCinema (na
may pabaon na catchy na teaser kasama si Benjamin Alves na nagre-raise the roof
at ang diva halakhak ni Annicka Dolonius), ika-11 na Cinema One Originals, ang
malamang kesa hindi na huling taon ng MMFF New Wave (bilang bago na ang pangulo
sa 2016) at iba pa. ‘Yon nga lang, hindi nito magawang kasing bukas ang
audience sa diskurso dahil wala itong bersyon ng CCP. May panandaliang
pagkikita sa Robinsons Galleria para sa QCinema, halimbawa, pero hanggang doon
na lang ito.
Wala namang bago
sa sampung pelikula na para sa akin ay nagsilbing glow-in-the-dark sa
kalamlaman. Most likely ay kamukha na rin ito ng nasa listahan ng iba. Pero
dahil gusto ko na ring pagalawin itong blog, heto:
1. Imbisibol (Lawrence Fajardo). Pinakamalaking naiambag siguro ng pagkagusto ko sa pelikula
ay ‘yong fact na halos buong 2014 at unang quarter ko ng 2015 ay ginugol sa
Japan para sa onsite assignment. Malaking bagay na marami akong nakasalubong
doong Pinoy na nakikipagsabayan sa sayaw mula sa tugtog ng isang First World
country. Isa sa mga nakilala ko roon sa loob ng isa o dalawang minuto ay walang
ipinagkaiba sa mga karakter sa pelikula na nabubuhay nang patago. Ilang bloke
rin mula sa opisina sa Nagoya ay ang red light district ng Sakae. Sa tuwing
nagkakaroon ng craving sa Pinoy food, walang ibang magawa kundi sugurin ang
baha ng nag-uumapaw na “entertainer” habang sinesegundahan ng mga manong na
magbibitiw ng “Philippine bar! Philippine bar!” upang makarating sa isang
restaurant na nagluluto ng adobo at leche flan. Noong nakita ko sa screen ang
mga buhay na karakter sa “Imbisibol”, alam kong nakita ko na sila kung saan
man. Pamilyar. Lalong lalo na ‘yong lungkot na kasabay nilang naglalakad sa
panahon ng winter. Kung kaya lang talagang itago sa snow ang kanilang pasanin sa
buhay at hindi ‘yong sisinghap-singhap na maghahanap ng butas na parang daga.
Maliban d’yan, tingin ko, maaga ang maturity ng direktor na si Lawrence
Fajardo. Nakita ko ‘yong kontrol n’ya sa materyal at ang disiplina ng camera
work mula sa stagnant na mga shot hanggang sa dynamic na pagtalon upang
makarating sa punto nito.
2. Mula sa Kung
Ano ang Noon (Lav Diaz). Siyempre kailangan kong sabihin ang caveat na ngayong
2015 ko lang ito napanood sa hindi maipaliwanag na pagkakabuhol-buhol ng
schedule. Pero tingin ko, sulit naman ang matagal na paghihintay. Ang una kong
napansin matapos ang limang oras na running time, tumitibok na ang puso noong
main character sa pelikula na isang maliit na community kahit na wala itong
konsepto ng politics. Walang barangay tanod. Walang barangay captain. At parang
wala ring mayor na bumibisita. Sabi ko, flaw ito bilang mabilis maramdaman ang
local government officers sa mga probinsya. Pero nagkaroon lang ng punto ang
lahat ng makita na natin ang kinahinatnan ng community matapos itong magkaroon
ng mananakop. At dito bumukal ang pagmumuni. Puwedeng hindi ito tungkol lang sa
Martial Law. Puwedeng tungkol ito sa pangkalahatang paggamit ng kapangyarihan
sa abusadong pamamaraan, na ang ganitong ambisyon ay nakakasira at nakamamatay.
3. Honor Thy
Father (Erik Matti). Tingin ko, burat na burat si Erik Matti sa mga naglipana
nating poverty porn na madalas ay nagkakaroon pa ng spot sa world cinema.
Kadalasan kasi na basta tungkol sa kahirapan, para lang maipakita ang sitwasyon
at makasungkit ng malasakit, kinakailangang masukol ang bida na walang magawa
kundi lumuhod, tumungo at hintayin ang pagputol sa ulo. Dito sa pelikula,
inabandona n’ya ang suspense factor ng “OTJ” at piniling bagtasin ang slow burn
na assessment sa kahirapan. Hindi ko naman nakita na disadvantage kung dragging
s’ya pero ibang usapan na ‘yan. Ang nakita ko, palaban ang protagonist (John
Lloyd Cruz sa kanyang pinakaimportanteng role) dito. Meron s’yang pagsuko sa
sistema, sa struggle na kailangang kumita sa Pilipinas at sa nag-uumapaw na
fanaticism sa relihiyon. Wala s’yang relihiyon, sa totoo lang. Kumbaga, pamilya
lang ang kanyang sinasamba at pinoprotektahan. May mga suhestiyon din na para
sa kanyang asawa at anak, kailangan n’yang talikuran ang kanyang nakaraan, ang
kanyang sarili. Kung hindi pa man ‘yan sapat na pagsasalarawan ng debosyon,
hindi ko na alam. At bago natin kalimutan, ang MMFF, kung saan kasali ang
pelikula, ay inaasahang manganak ng mga obra na supposedly ay para sa pamilya o
sa pagpapatibay ng mga values para sa pamilya. Sa kabilang banda, epitome rin
ng pagkabayani ang protagonist bilang hindi nga ito basta nagpayurak. Sa halip,
gumawa s’ya ng kanyang tirador upang labanan ang mga Goliath sa paligid.
4. Ari (Carlo
Enciso Catu). Kahit na tungkol sa poetry ang pelikula, ang gusto nitong isigaw
talaga ay tungkol sa kalagayan ng art appreciation sa bansa. Ito rin ang
mahalagang statement na isa sa mga tinalakay ng “Portrait of the Artist as
Filipino” ni Nick Joaquin. Sa isang argumento ng senador na si Don Perico,
hindi raw simple ang buhay katulad ng sining. Kinokonsensya s’ya umano ng
magkapatid na matandang dalaga na sina Candida at Paula dahil dating manunula
ang senador. Ano raw ang nangyari at bakit nawala ito? May ganito ring pangongonsensya
ang pelikula. Sabi ng haring poeta (sa isang raw performance mula kay Francisco
Quinto) sa unang bahagi, hindi raw mag-uumpisa ang palabas hanggang wala s’ya.
Pero ipinakita na halos idinagdag na lang ang parangal sa kanya dahil kailangan
nang umalis ang guest speaker na mayor na malaki ang donation sa paaralan
(suhestiyon ng isang imahe na inihatid ito sa van habang ginagawa ang building
sa likuran). Nasa ganitong litanya ang mga sumunod pang mga statement scene: nabubuhay
ang artist sa piling ng kanyang asawa at mga manok, wala itong marangyang bahay
o gamit, ni wala itong sasakyan upang makarating sa bayan, ang kanyang obra ay
hindi na katanggap-tanggap sa kabataan/daloy ng panahon at higit sa lahat, sa
kabila ng kapayakan at nalulugmok na sitwasyon sa mga paningin ng mga manonood,
hindi ipinakitang hindi kuntento ang artist. S’ya ay ganap na.
5. Apocalypse Child
(Mario Cornejo). Klaro naman sa pelikula na ang surfing dito eh hindi main
ingredient kundi projection ng kung sino sa mga karakter ang pinakamahusay
magbalanse sa alon ng buhay. Ang instructor (Sid Lucero) ba na hindi iniiwan
ang dagat at patuloy na nakikibaka? Ang kanyang ina (Ana Abad Santos) ba na
matagal nang iniwanan ang dagat pero markado ang husay nito bilang dating sikat
na surfer? Ang isa bang dating surfer (RK Bagatsing) na piniling tumawid sa
bakod ng politics bilang pagtatakip sa katotohanan na wala s’yang masyadong
talent sa pagsakay sa alon? Ang dalawang bagong student ba (Annicka Dolonius at
Gwen Zamora) na magkaibang lesson ang natutunan mula sa instructor? Ang lahat
ng iyan ay pinagbuklod ng alon upang mabuo ang tagni-tagning kwento ng mga tao
sa isang coastal town sa Norte. Madali lang maabot ang kanilang drama sa buhay
at deliberate na light lang at natural ang kanilang batuhan ng linya.
6. Ruined Heart
(Khavn dela Cruz). Ang huling impression na puwedeng ipabaon ng pelikula ay ang
catchy na theme song nito na si Khavn mismo ang lumikha kasama si Bing Austria
at The Flippin’ Soul Stompers. May mga claims na ang filmmaker ng pelikula ay
mas mahusay na musical scorer kesa bilang filmmaker pero pinatunayan ng Ruined
Heart na hindi ito totoo. Visual ang film para sa akin. Experimental din ito sa
aspeto na tinanggal ang speaking lines at itinambak lahat sa pagkakadugtong ng
imahe upang makapagkwento ng isang palasak nang kuwento tungkol sa isang puta at
sa isang kriminal. Puwedeng i-contest na napanood na natin ang mga ganitong
conflict at character-based na materyal pero ‘yon yata talaga ang punto.
Gagapang at makakatayo ang pelikula kahit bawasan mo ito ng isang layer. Medyo
iisa ang gustong gawin ni Khavn at ni Remton Zuasola sa Swap pero mas payak at
kontrolado lang ang storyline dito.
7. Waves (Don
Gerardo Frasco). Madaling ma-hypnotize sa beat ng editing nitong pelikula. Ang
isang eksena, to be specific, ay parang kasing bilis lang ng pagdating ng alon
sa pampang at pagbalik nito sa dagat. Sa puso ng interracial love story sa
pagitan ng dalawang karakter (Baron Geisler at Ilona Struzik) ay isang millennial
na molde. Impulsive. At walang prusisyon ng mahabang ligawan. Ang pag-ibig,
kamukha ng argumento ng pelikulang “Kinsey” na tungkol sa isang sex therapist,
ay hindi kailanman kayang i-articulate kamukha ng oras kung kelan ang high tide
o low tide sa dagat. Sa kabila nito, wala namang nagsasabi na hindi puwedeng
namnamin ang mga sandaling merong kahawak-kamay o kayakap. Seizing the moment,
sabi nga. Pinasilip tayo sa buhay ng couple habang ito ay magkasama sa isang
resort na parang paulit-ulit na nagpapalipas ng oras. Light lang ang treatment
sa mga eksena kahit na merong mabigat na iniinda. Hindi rin cluttered ang pelikula
ng kung anu-anong supporting character maliban sa resort owner (Pilar Pilapil).
Sa kabila ng mga naglipanang rom-com at hugot films, isa itong sariwang hangin.
Lumabas ako ng sinehan na para ring panandaliang pumunta sa tabing-dagat at
nakipaglaro sa alon.
8. Heneral Luna
(Jerrold Tarog). Ang malungkot sa pelikula, maliban sa punto nito na ang
kalaban dapat natin ay ang ating sarili, ay ang naging epekto sa ilan na maging
sukatan ng pananampalataya sa kaalaman ng Kolonyalismo. Parang kapag pinuri mo
ang pelikula, hihilahin ka ng ilang kritiko paibaba na wala ka talagang alam sa
sarili mong kasaysayan, na ang US ay hirangin dapat na isang madilim na ulap. Hindi
ko lolokohin ang sarili ko na nakuha ako ng pelikula, partikular doon sa mga
eksenang nagkakaroon ng sigalot hindi sa war zone kundi sa isang mahabang
lamesa sa loob ng isang kuwarto na napapaligiran ng kapwa Pilipino. Maganda ang
powerplay roon. Given na masyado pero bitter pill na tanggapin na nananatiling
relevant ang ating hilahan ng sariling salawal. Mukhang tama ang isang French
historian noong turn of the century na hindi raw natin kayang pamunuan ang
sarili nating bansa. Na baka kinakailangan natin ng isang external entity para
pamahalaan tayo. Kung merong isang maliit na butil na kakapulutan ng aral ang ‘sangkatutak
na sumugod sa sinehan at nanood, tingin ko ay nagawa na ng pelikula ang
pagkabayaning nais nitong iparamdam.
9. Dayang Asu
(Bor Ocampo). Nag-uumapaw ang presensya ng regional cinema sa buong 2015 nang
paigtingin lalo ang pagiging bukas ng mga local film festival kamukha ng Cinema
One Originals sa mga kwentong hindi Tagalog o Manilenyo ang sensibilidad.
Tinalakay ng Kapampangan film na ito ang malungkot na cycle ng kasamaan sa arena
ng Philippine politics na nakalatag sa backdrop ng isang siyudad na tanggap ang
pagkain ng karne ng aso. Kita ko ang sensibilidad ni Bing Lao sa mga karakter o
maging sa turn of events. Hindi ito madaldal. Hindi nito ipinapaliwanag kung
anong meron at kung para saan ito. Subtle ang paglalahad tungkol sa “pagkain”
natin sa ating kapwa at tungkol sa mga bagay na idinidikta ng ating sariling
dugo. Sa isang imahe, halimbawa, ipinakitang kinain din ng aso ang nilutong
karne ng aso. At importanteng humihinga, nalilibugan at tumatawa ang mga tauhan,
na ang masamang tirador ng mayor ay isang mabuting ama sa kanyang dalawang anak.
Maaaring tanggapin ang pelikula sa maraming paraan. Puwedeng salamin ito sa
abusadong gobyerno. Puwede rin namang tingnan ito bilang isang crime
action-drama dahil pinakita naman na madali itong maabot. Pero gusto ko na
tingnan ito bilang babala sa walang katapusang pagsugpo sa kasamaan, kamukha ng
nililok na imahe ng aso na nakasakay sa isang buwaya.
10. Water Lemon
(Lem Lorca). Kung ang “Imbisibol” ay tila antidote sa migration, ang pelikula
namang ito ang thesis sa mga nais tumakas sa bayan. Sa gitna ng mga konek-konek
na kwento ay isang Aspergian (Jun-Jun Quintana sa isa na namang surpresang
pagganap) na walang makuhang pagtanggap dahil sa kanyang kalagayan. Maaaring
mas matalino s’ya sa bayan o maaaring hindi n’ya kayang gampanan ang demand ng
pagiging anak sa kanyang ina (Tessie Tomas) na hindi “makaalis” dahil sa
hinagpis ng pagkawala ng asawa. Si Maritess (Alessandra de Rossi) ay may sarili
ring ambisyon na makalabas ng bayan dahil may isyu ito sa sariling ina. Sa
isang parte ay naalala ko ang kanyang dilemma sa "Mga Munting Tinig” na
ginawa rin sa Quezon. Tungkol ito sa isang guro na naghihintay pakinggan ng
kanyang ina. Ang nag-iisang karakter na wala namang planong umalis, si Lolo Ume
(Lou Veloso), ay aksidenteng binawian ng buhay. Kung susumahin, isang hugis din
nga naman ng pag-alis sa bayan ang kamatayan. At nakakalungkot itong isipin
lalo na para sa isang katulad ko na lumaki at nagkamalay rin sa probinsya.
Hindi perpekto ang pelikula pero mas marami naman itong inilatag para
pag-isipan. Sa isang eksena, halimbawa, tahasang ipinakita ang pagsupsop sa
kinakain na parang wala ka nang magagawa sa kalagayan mo kundi i-suck up ito.
***
Marami pa sana
akong gustong isama. Natawa ako sa beat ng “Miss Bulalacao” (Ara Chawdhury)
pero hindi ito matagal nanahan sa akin. Ewan ko ba sa mga Cebuano filmmakers at
iisa yata ang aming kiliti. “An Kubo sa Kawayanan” (Alvin Yapan) ay maayos
naman base sa mga hinihingi nitong poesiya pero siguro ay walang nasungkit sa
akin. Tingin ko eh revolutionary ang “Manang Biring” (Carl Papa) bilang
nagbukas ito ng maraming pinto para sa mga filmmaker at animator pero hindi ako
masyadong nakuha ng script nito. Gusto ko rin ang articulation ng rom-com sa
“#Walang Forever” (Dan Villegas) na binabasa nito ang genre na parang thesis at
nang may magnifying glass sa kabilang kamay. Sa totoo lang, wala naman talagang
forever dahil mortally eh paghihiwalayin ng kamatayan. Puwede ring bigyan ng
Star Cinema Done Great award ang “All You Need is Pag-ibig” (Antoinette
Jadaone) at “Ex with Benefits” (Gino M. Santos). Hindi na masama kung ganito
kababaw basta nagawa naman nang may mataas na pagtingin sa teknikal na aspeto. May
teaser din ang Star Cinema sa “A Second Chance” (Cathy Garcia-Molina) at “The
Break-up Playlist” (Dan Villegas) na kaya nitong gumawa ng pelikula na hindi
sobrang Star Cinematic. Parehong hindi perfect pero gusto ko ang direksyon na
maaari nitong puntahan. At mukhang game naman ang audience dahil parehong
kumita nang malaki. Gusto ko ring idagdag ang achievement sa costume design ni
Joel Bilbao para sa “Felix Manalo” (Joel Lamangan) at “Dahling Nick” (Sari
Dalena) dahil baka walang makapansin sa kanyang kontribusyon. Admittedly rin, gusto ko ang vision sa "Kapatiran" (Pepe Diokno) at "Anino sa Likod ng Buwan" (Jun Lana). 'Yon nga lang, may pakiramdam ako na natabunan ng direksyon ang kabuuhan ng pelikula mismo. Isang teaser ito mula sa dalawang direktor kapag sila ay ganap nang auteur.
***
P.S. Gumawa rin pala
ako ng listahan ng tingin ko ay Top 10 Pinoy Films ng mga hipster:
1. Balikbayan # 1
Memories of Underdevelopment Redux III (Kidlat Tahimik)
2. Sleepless
(Prime Cruz)
3. Manang Biring
(Carl Papa)
4. Audio Perpetua
(Ivy Baldoza)
5. Kapatiran
(Pepe Diokno)
6. Anino sa Likod
ng Buwan (Jun Lana)
7. An Kubo sa
Kawayanan (Alvin Yapan)
8. Miss Bulalacao
(Ara Chawdhury)
9. Waves (Don
Gerardo Frasco)
10. Mga Rebeldeng
May Kaso (Raymond Red)
I-copy/paste lang ang listahan na ‘yan at instant
hipster na. Ang punto ko: wala naman masyado.